به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، اسکلرودرما یک بیماری خودایمنی پیچیده است که با سفتی پوست و فیبروز اندام‌های داخلی مشخص می‌شود. این بیماری به دلیل اختلال در سیستم ایمنی، آسیب‌های عروقی و فیبروز بافتی ایجاد می‌شود و درمان‌های موجود اغلب نتایج محدودی دارند. با پیشرفت‌های اخیر در پزشکی دقیق، سلول‌درمانی به‌عنوان یک استراتژی نوظهور، امیدهای جدیدی برای درمان مؤثر اسکلرودرما ارائه داده است.

نقش ایمنی در پیشرفت اسکلرودرما

اسکلرودرما، به‌عنوان یکی از پیچیده‌ترین بیماری‌های خودایمنی، نه‌تنها پوست بلکه ارگان‌های داخلی مانند ریه‌ها، کلیه‌ها و قلب را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. نقش کلیدی سیستم ایمنی در این بیماری، فعال‌سازی بیش‌ازحد لنفوسیت‌های T و B است که منجر به تولید آنتی‌بادی‌های خودایمنی و تحریک بیش‌ازحد فیبروبلاست‌ها می‌شود. این فیبروبلاست‌ها کلاژن اضافی تولید می‌کنند که در نهایت باعث سفتی و فیبروز غیرقابل‌برگشت بافت‌ها می‌شود. درمان‌های رایج مانند داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، اگرچه در مهار پیشرفت بیماری مؤثر هستند، اما اغلب با عوارض جانبی قابل‌توجه همراه‌اند. در این میان، سلول‌درمانی با MSCs یا CAR-T این فرصت را فراهم می‌کند که نه‌تنها التهاب و آسیب‌های ایمنی کاهش یابد، بلکه مسیرهای مولکولی مسئول فیبروز نیز اصلاح شوند. این روش‌ها با بازگرداندن تعادل به سیستم ایمنی می‌توانند از گسترش بیماری به ارگان‌های دیگر جلوگیری کنند و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشند.

سلول‌های بنیادی مزانشیمی: نقش و کاربردها

سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSCs) به‌دلیل توانایی‌های چندگانه‌ای مانند تعدیل سیستم ایمنی، خاصیت ضد فیبروزی و تحریک بازسازی عروق، مورد توجه قرار گرفته‌اند. مطالعات نشان داده‌اند که MSCs می‌توانند با مهار تولید CCL2 و کاهش جذب ماکروفاژهای پاتولوژیک، فیبروز پوستی را کاهش دهند. همچنین، اثرات پاراکرین این سلول‌ها می‌تواند نقش‌های تنظیمی گسترده‌ای در بهبود فرآیندهای پاتولوژیک اسکلرودرما ایفا کند.

چگونگی تأثیر MSCs بر ریزمحیط بافتی

سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSCs) به‌‌دلیل اثرات چندجانبه‌شان، به‌عنوان یکی از امیدبخش‌ترین گزینه‌های درمانی برای اسکلرودرما شناخته می‌شوند. این سلول‌ها از طریق ترشح مولکول‌های سیگنالی مانند فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) و فاکتور رشد فیبروبلاستی (FGF)، به بازسازی عروق آسیب‌دیده کمک می‌کنند. علاوه‌بر‌این،  MSCs قادرند ریزمحیط بافتی را به‌گونه‌ای تغییر دهند که تولید کلاژن کاهش یابد و روند فیبروز معکوس شود. به‌عنوان‌مثال، در یک مطالعه پیش‌بالینی، تزریق MSCs به موش‌های مبتلا به اسکلرودرما باعث کاهش چشمگیر ضخامت پوست و بازسازی عملکرد عروق خونی شد. همچنین، این سلول‌ها از طریق سرکوب تولید سیتوکین‌های التهابی مانند TNF-α و IL-6، فعالیت بیش‌ازحد سیستم ایمنی را متعادل می‌کنند. با‌این‌حال، استفاده بالینی از MSCs همچنان با چالش‌هایی مانند پایایی طولانی‌مدت سلول‌ها در بدن و نیاز به منابع کافی از سلول‌های بنیادی مواجه است.

کاربرد ترکیبی MSCs با داروهای رایج

رویکردهای ترکیبی در درمان اسکلرودرما به‌تدریج مورد توجه بیشتری قرار گرفته‌اند. به‌عنوان‌مثال، ترکیب MSCs با داروهای ایمونوساپرسیو مانند سیکلوفسفامید یا مایکوفنولات موفتیل می‌تواند مزایای قابل‌توجهی ارائه دهد. این داروها معمولاً برای کنترل پاسخ‌های خودایمنی و کاهش التهاب استفاده می‌شوند، اما استفاده طولانی‌مدت از آن‌ها اغلب باعث ضعف سیستم ایمنی، افزایش خطر عفونت و سایر عوارض جانبی می‌شود. ترکیب این داروها با MSCs می‌تواند از نیاز به دوزهای بالای دارو کاسته و عوارض جانبی را به‌حداقل برساند. در یک مطالعه بالینی که روی بیماران مبتلا به اسکلرودرمای شدید انجام شد، درمان ترکیبی باعث کاهش قابل‌توجهی در ضخامت پوست و بهبود عملکرد ریوی شد. این نتایج نشان می‌دهند که استفاده هوشمندانه از MSCs می‌تواند درمان‌های موجود را تکمیل کرده و اثربخشی آن‌ها را افزایش دهد.

درمان با سلول‌هایCAR-T

درمان با سلول‌های T مجهز به گیرنده آنتی‌ژن کایمریک (CAR-T) که ابتدا برای درمان سرطان‌های خونی توسعه یافت، اکنون در بیماری‌های خودایمنی مانند اسکلرودرما مورد بررسی قرار می‌گیرد. این روش با هدف‌گیری و حذف سلول‌های ایمنی خودواکنشگر، پتانسیل بالایی در ارائه درمان‌های شخصی‌سازی‌شده دارد. مطالعات اولیه نشان داده‌اند که CAR-T می‌تواند با حذف سلول‌های B خودواکنشگر، به بهبود علائم در بیماران مبتلا به لوپوس کمک کند که این امر امیدهایی برای کاربرد آن در اسکلرودرما ایجاد کرده است.

ترکیب روش‌های سلول‌درمانی: هم‌افزایی در درمان اسکلرودرما

ترکیب MSCs و CAR-T ممکن است اثرات هم‌افزایی در درمان اسکلرودرما داشته باشد. در حالی که MSCs از طریق مکانیسم‌های پاراکرین عمل می‌کنند، CAR-T به‌طور خاص سلول‌های پاتولوژیک را هدف قرار می‌دهد. این رویکرد ترکیبی می‌تواند به بهبود نتایج درمانی و کاهش عوارض جانبی منجر شود.

مزایای درمان‌های CAR-T برای اسکلرودرما

روش CAR-T که ابتدا برای درمان سرطان‌های خونی توسعه یافت، اکنون در بیماری‌های خودایمنی مانند اسکلرودرما مورد بررسی قرار گرفته است. در این روش، سلول‌های T بیمار جمع‌آوری شده و با فناوری‌های مهندسی ژنتیک به گیرنده‌های خاصی مجهز می‌شوند که قادرند سلول‌های خودواکنشگر (مانند لنفوسیت‌های B تولیدکننده آنتی‌بادی‌های خودایمنی) را شناسایی و از بین ببرند. این فرآیند به بازسازی تعادل در سیستم ایمنی کمک می‌کند و احتمال آسیب‌های جدید به بافت‌ها را کاهش می‌دهد. یکی از مزایای برجسته CAR-T این است که این سلول‌های مهندسی‌شده می‌توانند برای مدت طولانی در بدن فعال باقی بمانند و مانع بازگشت علائم بیماری شوند. برای‌مثال، در یک مطالعه بالینی روی بیماران مبتلا به لوپوس، درمان CAR-T باعث بهبود چشمگیر علائم و کاهش نیاز به داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی شد. این یافته‌ها امیدهای بزرگی برای کاربرد CAR-T در اسکلرودرما ایجاد کرده‌اند.

جنبه‌های اقتصادی و دسترسی به درمان‌های سلولی

یکی از موانع اصلی در گسترش استفاده از درمان‌های سلولی مانند MSCs و CAR-T، هزینه‌های بالای این روش‌ها است. تولید این سلول‌ها نیازمند فناوری‌های پیشرفته، تجهیزات گران‌قیمت، و زمان‌بر است. به‌عنوان‌مثال، تولید سلول‌هایCAR-T به فرآیندهای پیچیده‌ای از جمله جمع‌آوری سلول‌های T از بیمار، مهندسی ژنتیک در آزمایشگاه، و تکثیر سلول‌ها در شرایط خاص نیاز دارد. علاوه بر این، دسترسی به مراکز تخصصی برای ارائه این درمان‌ها در بسیاری از مناطق محدود است. برای کاهش این محدودیت‌ها، تحقیقات فعلی بر روی ساده‌سازی فرآیندهای تولید، بهینه‌سازی روش‌های نگهداری سلول‌ها و توسعه درمان‌های مقرون‌به‌صرفه‌تر متمرکز شده‌اند. ایجاد برنامه‌های حمایتی و همکاری بین دولت‌ها، شرکت‌های دارویی و مراکز تحقیقاتی نیز می‌تواند به افزایش دسترسی بیماران به این درمان‌ها کمک کند.

چشم‌انداز تحقیقاتی در درمان اسکلرودرما

تحقیقات در زمینه درمان اسکلرودرما با استفاده از سلول‌درمانی به‌سرعت در‌حال پیشرفت است. یکی از مسیرهای امیدوارکننده، استفاده از سلول‌های بنیادی پرتوان القایی (iPSCs) است که می‌توانند از سلول‌های بالغ بیمار به‌دست آمده و به انواع مختلف سلول‌های بنیادی تبدیل شوند. این سلول‌ها قابلیت تولید در مقیاس بالا و شخصی‌سازی برای هر بیمار را دارند، که می‌تواند مشکل کمبود منابع سلولی را حل کند.

چالش‌ها و مسیرهای آینده در سلول‌درمانی اسکلرودرما

با‌وجود پیشرفت‌ها، چالش‌هایی مانند استانداردسازی فرآیندهای تهیه سلول، کنترل کیفیت، توسعه برنامه‌های درمانی شخصی‌سازی‌شده و ترکیب منطقی سلول‌درمانی با روش‌های موجود وجود دارد. تقویت ارتباط بین تحقیقات پایه و کاربردهای بالینی برای بهبود پیش‌آگهی و کیفیت زندگی بیماران ضروری است.

نتیجه‌گیری

سلول‌درمانی با استفاده از MSCs و CAR-T افق‌های جدیدی برای درمان دقیق اسکلرودرما باز کرده است. با‌تلاش‌های مشترک محققان و پزشکان، این روش‌ها می‌توانند مدل‌های درمانی اسکلرودرما را متحول کرده و بهبودهای قابل‌توجهی در زندگی بیماران ایجاد کنند.

پایان مطلب./