به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، دیابت نوع ۱، یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌های بتای پانکراس حمله کرده و تولید انسولین را متوقف می‌کند. این وضعیت منجر به افزایش قند خون و نیاز مداوم به تزریق انسولین می‌شود. در سال‌های اخیر، پژوهش‌های متعددی در زمینه بهبود روش‌های درمانی این بیماری، به‌ویژه از طریق پیوند جزایر پانکراس، انجام شده است.

اثرات پیوند جزایر پانکراس بر کیفیت زندگی بیماران

یکی از جنبه‌های مهم پیوند جزایر پانکراس، بهبود کیفیت زندگی بیماران دیابتی است. تحقیقات نشان داده‌اند که بیماران پس از دریافت پیوند موفق، دیگر نیازی به تزریق مداوم انسولین نداشته و سطح قند خون آن‌ها به‌طور طبیعی تنظیم می‌شود. این تغییرات نه‌تنها موجب کاهش خطر عوارض دیابت، مانند بیماری‌های قلبی، آسیب‌های کلیوی و مشکلات بینایی می‌شود، بلکه بار روانی و استرس ناشی از مدیریت روزانه‌ی دیابت را نیز کاهش می‌دهد. همچنین، عملکرد شناختی و سطح انرژی بیماران بهبود می‌یابد، زیرا نوسانات قند خون که معمولاً در بیماران دیابتی وجود دارد، پس از پیوند کنترل می‌شود. علاوه‌بر‌این، پیوند موفقیت‌آمیز می‌تواند از بروز هایپوگلیسمی‌های شدید جلوگیری کند، که یکی از خطرناک‌ترین عوارض دیابت نوع ۱ است. برخی از بیماران دیابتی به دلیل عدم آگاهی از افت ناگهانی قند خون، دچار بیهوشی و تشنج‌های ناگهانی می‌شوند که خطرات جدی برای سلامتی آن‌ها به همراه دارد. مطالعات نشان داده‌اند که بیماران دریافت‌کننده‌ی پیوند جزایر، توانایی بهتری در شناسایی و کنترل این تغییرات دارند و این موضوع تأثیر قابل‌توجهی بر افزایش استقلال و آسایش زندگی آن‌ها دارد. با‌این‌حال، برای گسترش این روش درمانی به‌عنوان یک راه‌حل قابل‌دسترس برای تمامی بیماران، هنوز به تحقیقات بیشتر، توسعه‌ی فناوری‌های بهبوددهنده‌ی بقای پیوند، و کاهش هزینه‌های آن نیاز است.

چالش‌های پیوند جزایر پانکراس و مسیرهای آینده

با وجود پیشرفت‌های اخیر، پیوند جزایر پانکراس همچنان با چالش‌هایی روبه‌رو است که مانع از پذیرش گسترده‌ی آن به‌عنوان یک روش درمانی استاندارد برای دیابت نوع ۱ می‌شود. یکی از مهم‌ترین موانع، پاسخ ایمنی بدن میزبان است که می‌تواند منجر به رد پیوند شود. سیستم ایمنی اغلب جزایر پیوندی را به‌عنوان بافت بیگانه شناسایی کرده و از طریق واکنش‌های التهابی و حمله‌ی سلول‌های ایمنی، عملکرد آن‌ها را مختل می‌کند. برای مقابله با این مسئله، بیماران دریافت‌کننده‌ی پیوند معمولاً باید از داروهای سرکوب‌کننده‌ی ایمنی استفاده کنند که خطر عفونت‌ها و سایر عوارض جانبی را افزایش می‌دهد. تحقیقات جدید بر روی راهکارهایی مانند استفاده از سلول‌های بنیادی مزانشیمی، نانومواد زیستی و پوشش‌های محافظتی زیست‌سازگار متمرکز شده است تا بتوان اثرات سیستم ایمنی را کاهش داد و دوام سلول‌های پیوندی را افزایش داد. علاوه‌بر‌این، کمبود جزایر پانکراسی اهدایی، یکی دیگر از چالش‌های مهم است. هر سال، تعداد محدودی از بیماران می‌توانند از این روش درمانی بهره‌مند شوند، زیرا دسترسی به جزایر پانکراسی باکیفیت برای پیوند بسیار محدود است. در‌این‌راستا، پژوهشگران در حال بررسی گزینه‌هایی همچون تولید جزایر پانکراسی از سلول‌های بنیادی پرتوان القاییiPSCs  و همچنین استفاده از جزایر پانکراسی حیوانی، به‌ویژه از خوک‌ها، هستند. مهندسی بافت و زیست‌چاپ سه‌بعدی نیز از دیگر مسیرهای آینده برای تولید منابع نامحدود جزایر پانکراسی محسوب می‌شوند.

پیوند جزایر پانکراس با استفاده از سلول‌های اندوتلیال بازبرنامه‌ریزی‌شده

در مطالعات اخیر، رویکردی نوین برای پیوند جزایر پانکراس ارائه شده است. یک تیم تحقیقاتی با افزودن سلول‌های اندوتلیال عروقی بازبرنامه‌ریزی‌شده (R-VECs) به پیوند جزایر، توانستند بقای این سلول‌های تولیدکننده‌ی انسولین را افزایش داده و دیابت را در مدل‌های پیش‌بالینی معکوس کنند. R-VECs سلول‌های مهندسی‌شده‌ای هستند که قادر به تشکیل شبکه‌های عروقی در بافت پیوندی می‌باشند. این سلول‌ها با ایجاد رگ‌های خونی جدید، تغذیه و اکسیژن‌رسانی به جزایر پیوندی را بهبود می‌بخشند و در نتیجه، عملکرد و بقای آن‌ها را افزایش می‌دهند. در مدل‌های دیابتی موش‌ها، استفاده از این روش منجر به کنترل پایدار قند خون و بازگشت وزن بدن به محدوده‌ی طبیعی شد. این دستاورد نشان‌دهنده‌ی پتانسیل بالای استفاده از R-VECs  در بهبود پیوند جزایر پانکراس و ارائه‌ی روشی مؤثرتر برای درمان دیابت نوع ۱ است.

استفاده از میکروالیاف حاوی جزایر پانکراس و سلول‌های مزانشیمی استرومایی

در مطالعه‌ای دیگر که توسط پژوهشگران انجام شد، فناوری میکروفلوییدیکی برای تولید میکروالیاف حاوی جزایر پانکراس توسعه داده شد. این میکروالیاف قادر به پوشش‌دهی جزایر پانکراس بوده و از آن‌ها در برابر پاسخ‌های ایمنی محافظت می‌کنند. در این پژوهش، میکروالیاف حاوی جزایر پانکراس به موش‌های دیابتی پیوند زده شد. اگرچه پیوند میکروالیاف حاوی جزایر به‌تنهایی نتوانست نورموگلیسمی (قند خون طبیعی) را در موش‌ها بازگرداند، اما افزودن سلول‌های مزانشیمی استرومایی MSCs به این میکروالیاف، منجر به بازگشت پایدار نورموگلیسمی و افزایش طول عمر حیوانات تا ۷۵ روز شد. حضور MSCها نه‌تنها به بهبود عملکرد جزایر پیوندی کمک کرد، بلکه با کاهش سطح سیتوکین‌های پیش‌التهابی مانند TNF-α، پاسخ‌های ایمنی را نیز سرکوب نمود. این نتایج نشان می‌دهد که استفاده از میکروالیاف حاوی جزایر پانکراس و MSCها می‌تواند به‌عنوان یک بستر چندمنظوره برای بهبود همزمان نگهداشت و عملکرد سلول‌های پیوندی در درمان دیابت نوع ۱ مورد استفاده قرار گیرد.

چالش‌های پیوند جزایر پانکراس و مسیرهای آینده

با وجود پیشرفت‌های اخیر، پیوند جزایر پانکراس همچنان با چالش‌هایی روبه‌رو است که مانع از پذیرش گسترده‌ی آن به‌عنوان یک روش درمانی استاندارد برای دیابت نوع ۱ می‌شود. یکی از مهم‌ترین موانع، پاسخ ایمنی بدن میزبان است که می‌تواند منجر به رد‌پیوند شود. سیستم ایمنی اغلب جزایر پیوندی را به‌عنوان بافت بیگانه شناسایی کرده و از طریق واکنش‌های التهابی و حمله‌ی سلول‌های ایمنی، عملکرد آن‌ها را مختل می‌کند. برای مقابله با این مسئله، بیماران دریافت‌کننده‌ی پیوند معمولاً باید از داروهای سرکوب‌کننده‌ی ایمنی استفاده کنند که خطر عفونت‌ها و سایر عوارض جانبی را افزایش می‌دهد. تحقیقات جدید بر روی راهکارهایی مانند استفاده از سلول‌های بنیادی مزانشیمی، نانومواد زیستی و پوشش‌های محافظتی زیست‌سازگار متمرکز شده است تا بتوان اثرات سیستم ایمنی را کاهش داد و دوام سلول‌های پیوندی را افزایش داد. علاوه‌بر‌این، کمبود جزایر پانکراسی اهدایی، یکی دیگر از چالش‌های مهم است. هر سال، تعداد محدودی از بیماران می‌توانند از این روش درمانی بهره‌مند شوند، زیرا دسترسی به جزایر پانکراسی باکیفیت برای پیوند بسیار محدود است. در‌این‌راستا، پژوهشگران در‌حال بررسی گزینه‌هایی همچون تولید جزایر پانکراسی از سلول‌های بنیادی پرتوان القایی (iPSCs) و همچنین استفاده از جزایر پانکراسی حیوانی، به‌ویژه از خوک‌ها، هستند. مهندسی بافت و زیست‌چاپ سه‌بعدی نیز از دیگر مسیرهای آینده برای تولید منابع نامحدود جزایر پانکراسی محسوب می‌شوند.

نتیجه‌گیری

پیشرفت‌های اخیر در حوزه‌ی پیوند جزایر پانکراس و استفاده از سلول‌های مهندسی‌شده، نویدبخش بهبود روش‌های درمانی دیابت نوع ۱ هستند. استفاده از سلول‌های اندوتلیال بازبرنامه‌ریزی‌شده، میکروالیاف حاوی جزایر پانکراس و سلول‌های مزانشیمی استرومایی، و همچنین سلول‌های بنیادی مزانشیمی مشتق از بافت چربی، از جمله رویکردهای نوینی هستند که می‌توانند به بهبود بقای سلول‌های پیوندی، کاهش پاسخ‌های ایمنی و در نهایت، کنترل بهتر قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ کمک کنند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که ایجاد یک محیط مناسب برای پیوند جزایر پانکراس، با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته مهندسی بافت و سلول‌درمانی، می‌تواند منجر به افزایش اثربخشی پیوند و کاهش وابستگی بیماران به تزریق انسولین شود. با‌این‌حال، برای دستیابی به درمانی پایدار و گسترده، انجام آزمایش‌های بالینی بیشتر و بررسی بلندمدت اثرات این روش‌ها ضروری است. در صورت موفقیت در مراحل بالینی، این فناوری‌ها می‌توانند به نقطه‌ی عطفی در درمان دیابت نوع ۱ تبدیل شوند و زندگی میلیون‌ها بیمار را تحت تأثیر قرار دهند.

پایان مطلب./