به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، در سال‌های اخیر، توجه ویژه‌ای به تأثیر استفاده گسترده از آنتی‌بیوتیک‌ها در دوران نوزادی بر ترکیب میکروبیوم و پاسخ ایمنی به واکسن‌ها جلب شده است. شواهد فزاینده‌ای نشان می‌دهند که تجویز مکرر یا زودهنگام آنتی‌بیوتیک‌ها، به‌ویژه در شش ماه نخست زندگی، می‌تواند به کاهش شدید تنوع و تراکم باکتری‌های مفید از جمله بیفیدوباکتریوم‌ها منجر شود.

این تغییرات ناخواسته در اکوسیستم میکروبی روده، نه تنها گوارش و سلامت کلی نوزاد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه در فرآیند بلوغ سیستم ایمنی نیز اختلال ایجاد می‌کند و باعث پاسخ ضعیف‌تر به واکسن‌های پایه می‌شود. مطالعات حیوانی و انسانی هر دو این فرضیه را تأیید کرده‌اند و اکنون توصیه‌هایی برای کاهش مصرف غیرضروری آنتی‌بیوتیک‌ها در دوران نوزادی توسط سازمان‌های بهداشتی جهانی ارائه شده است. از سوی دیگر، پژوهشگران در حال بررسی راهکارهایی برای بازسازی میکروبیوم پس از درمان‌های آنتی‌بیوتیکی هستند، از جمله استفاده هدفمند از پروبیوتیک‌های خاص، پیوند میکروبی یا فرمول‌های بازسازی‌کننده فلور روده. این مداخلات بالقوه می‌توانند به بازگرداندن تعادل میکروبی و افزایش کارایی واکسن‌ها در نوزادان کمک کنند. بنابراین، تنظیم دقیق مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها باید بخشی جدایی‌ناپذیر از سیاست‌های سلامت نوزادان در سطح ملی و بین‌المللی باشد. یکی از مقالات مهم در این زمینه، مطالعه‌ای منتشرشده در مجله  Nature در سال 2025 است که نشان می‌دهد گونه‌ای از باکتری‌های مفید به نام بیفیدوباکتریوم می‌توانند اثربخشی واکسن‌ها را در نوزادان افزایش دهند. این کشف اهمیت بالایی دارد چرا که در بسیاری از کشورها، پاسخ به واکسن‌ها، به‌ویژه در سال‌های ابتدایی زندگی، می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله سوءتغذیه، فقر بهداشتی و عدم رشد کامل ایمنی، ضعیف باشد. این پژوهش توانسته است پلی میان سلامت میکروبیوم و ایمنی واکسیناسیون در نوزادان برقرار کند و افق‌های تازه‌ای در حوزه پزشکی پیشگیرانه بگشاید.

در این مطالعه، دانشمندان با بررسی نمونه‌های مدفوع نوزادان و مقایسه آن با پاسخ بدن آن‌ها به واکسن‌های معمول مانند دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه دریافتند که نوزادانی که در روده آن‌ها سطح بالاتری از بیفیدوباکتریوم‌ها وجود دارد، آنتی‌بادی‌های بیشتری در واکنش به واکسن تولید می‌کنند. این یافته حاکی از آن است که میکروبیوم نه‌تنها در گوارش بلکه در توسعه سیستم ایمنی نقش فعال دارد. بر اساس این نتایج، می‌توان پیشنهاد داد که مداخله‌های تغذیه‌ای و درمانی با هدف افزایش جمعیت بیفیدوباکتریوم در روده نوزادان می‌تواند به‌عنوان راهبردی مکمل در ارتقای سلامت ایمنی عمومی مورد استفاده قرار گیرد.

تفاوت پاسخ ایمنی نوزادان در کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته

تحقیقات انجام‌شده در مناطق مختلف جهان، از جمله جنوب آسیا و کشورهای غربی، نشان داده‌اند که تفاوت قابل‌توجهی در تنوع و ترکیب میکروبیوم نوزادان وجود دارد. این تفاوت‌ها ناشی از عوامل مختلفی مانند نوع زایمان، تغذیه با شیر مادر یا شیر خشک، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، بهداشت محیطی و حتی ژنتیک است. در کشورهای در حال توسعه که اغلب با چالش‌هایی نظیر سوءتغذیه، عفونت‌های مکرر و کیفیت پایین آب آشامیدنی مواجه‌اند، سیستم ایمنی نوزادان ممکن است پاسخ کمتری به واکسن‌ها داشته باشد. بااین‌حال، مطالعات جدید نشان داده‌اند که غنای بیشتر بیفیدوباکتریوم در روده نوزادان این کشورها می‌تواند نقش جبرانی در افزایش اثربخشی واکسن‌ها ایفا کند. این مسئله توجه محققان را به سوی توسعه روش‌هایی برای غنی‌سازی میکروبیوم از طریق مکمل‌های غذایی یا استفاده هدفمند از پروبیوتیک‌ها جلب کرده است.

اهمیت تغذیه با شیر مادر در شکل‌گیری میکروبیوم ایمن‌زا

یکی از راه‌های طبیعی و اثبات‌شده برای تقویت میکروبیوم نوزاد، تغذیه با شیر مادر است. شیر مادر نه‌تنها مواد مغذی مورد نیاز نوزاد را فراهم می‌کند، بلکه حاوی الیگوساکاریدهای شیر انسانی  HMOs است که غذای اختصاصی بیفیدوباکتریوم‌ها محسوب می‌شوند. در نتیجه، نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، روده‌ای غنی‌تر از این باکتری‌های مفید دارند. این امر نه‌تنها سلامت گوارشی را تضمین می‌کند بلکه از طریق اثر بر سلول‌های ایمنی، پاسخ به واکسن‌ها را نیز بهبود می‌بخشد. به همین دلیل، سازمان‌های بهداشتی بین‌المللی بر لزوم تغذیه انحصاری با شیر مادر در شش ماه نخست زندگی تأکید می‌کنند، چرا که می‌تواند به‌طور غیرمستقیم باعث افزایش ایمنی در برابر بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن شود.

نقش تولد طبیعی در شکل‌گیری میکروبیوم روده و تقویت ایمنی واکسیناسیون

یکی از عوامل کلیدی در شکل‌گیری سالم میکروبیوم روده نوزادان، نحوه تولد آن‌هاست. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که نوزادانی که از طریق زایمان طبیعی به دنیا می‌آیند، در مقایسه با نوزادانی که از طریق سزارین متولد می‌شوند، میکروبیوم روده‌ای غنی‌تری دارند که حاوی گونه‌های مهمی از جمله بیفیدوباکتریوم است. در فرآیند زایمان طبیعی، نوزاد در معرض میکروب‌های مفید کانال زایمان قرار می‌گیرد، در حالی‌که نوزادان سزارینی عمدتاً با میکروب‌های محیط بیمارستان یا پوست مادر تماس پیدا می‌کنند. این تفاوت در ترکیب میکروبی می‌تواند تأثیر مستقیم بر نحوه بلوغ سیستم ایمنی نوزاد داشته باشد و به‌طور بالقوه بر توانایی او در پاسخ‌دهی مؤثر به واکسن‌ها اثرگذار باشد. بنابراین، ترویج زایمان طبیعی، در مواردی که از نظر پزشکی امکان‌پذیر است، می‌تواند یکی از راهبردهای پیشگیرانه مهم در ارتقای سلامت ایمنی نوزادان به شمار رود.

نقش پری‌بیوتیک‌ها در تقویت میکروبیوم نوزادان و بهبود اثربخشی واکسن‌ها

در کنار پروبیوتیک‌ها، استفاده از پری‌بیوتیک‌ها نیز به‌عنوان ابزاری مؤثر برای تقویت رشد باکتری‌های مفید از جمله بیفیدوباکتریوم‌ها در دستگاه گوارش نوزادان مورد توجه قرار گرفته است. پری‌بیوتیک‌ها، فیبرهای غیرقابل‌هضمی هستند که به‌طور انتخابی رشد و فعالیت باکتری‌های مفید را در روده تحریک می‌کنند. مطالعات کلینیکی نشان داده‌اند که فرمول‌های شیرخشک غنی‌شده با پری‌بیوتیک‌ها می‌توانند تا حدی ترکیب میکروبیوم نوزاد را شبیه به شیر مادر کرده و در نتیجه پاسخ به واکسن‌ها را تقویت نمایند. به‌ویژه در نوزادانی که امکان تغذیه با شیر مادر را ندارند، استفاده از این ترکیبات می‌تواند جایگزین مناسبی برای حمایت از سیستم ایمنی آن‌ها باشد. این رویکرد نیازمند تدوین پروتکل‌های علمی دقیق برای انتخاب نوع و میزان پری‌بیوتیک مورد استفاده است تا اثربخشی و ایمنی آن در جمعیت نوزادان تضمین شود.

تغییرات اقلیمی، تغذیه و تأثیر آن بر میکروبیوم و ایمنی نوزادان

در سال‌های اخیر، دانشمندان به بررسی نقش عوامل محیطی وسیع‌تر مانند تغذیه مادر در دوران بارداری، سبک زندگی، آلودگی‌های زیست‌محیطی و حتی تغییرات اقلیمی در شکل‌گیری میکروبیوم روده نوزادان پرداخته‌اند. الگوهای غذایی مادران در دوران بارداری و شیردهی، از جمله مصرف مواد غذایی غنی از فیبر، اسیدهای چرب مفید و غذاهای تخمیرشده، نقش مؤثری در انتقال غیرمستقیم میکروب‌های مفید به نوزاد دارند. از سوی دیگر، قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های صنعتی و مصرف گسترده آنتی‌بیوتیک‌ها، تعادل میکروبی را مختل کرده و موجب کاهش تنوع میکروبی می‌شود. این کاهش تنوع با اختلال در بلوغ سیستم ایمنی نوزاد مرتبط دانسته شده و می‌تواند باعث پاسخ ضعیف‌تر به واکسن‌ها شود. در نتیجه، سیاست‌گذاری‌های بهداشتی و تغذیه‌ای در سطح کلان می‌بایست با در نظر گرفتن این یافته‌ها اصلاح شده و در مسیر بهبود کیفیت محیط زیست و سبک زندگی والدین حرکت کند.

پایان مطلب./