به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، در ایران، این بیماری پس از بیماری‌های قلبی-عروقی، دومین عامل مرگ‌ومیر و سومین بیماری مزمن شایع محسوب می‌شود. با افزایش میانگین سنی جمعیت، تغییر سبک زندگی و تأثیر عوامل محیطی، موارد جدید سرطان در حال افزایش است. این گزارش خبری-آموزشی، بر اساس چهار مطالعه کلیدی درباره سرطان در ایران (شامل بررسی بروز سرطان در سال ۲۰۱۶، سرطان دهان، سرطان مثانه و الگوهای فضایی سرطان‌ها از ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷)، وضعیت کنونی این بیماری را بررسی کرده و با نگاهی به سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵، راهکارهایی برای پیشگیری و کنترل ارائه می‌دهد. هدف ما آگاهی‌بخشی به عموم مردم و تشویق به اقدامات پیشگیرانه است.

سرطان در ایران: نگاهی به آمارهای گذشته

۱. وضعیت کلی سرطان در ایران (۲۰۱۶)

بر اساس مطالعه‌ای که داده‌های ثبت ملی سرطان ایران (INPCR) در سال ۲۰۱۶ را تحلیل کرد، سالانه بیش از ۵۰,۰۰۰ مورد جدید سرطان در کشور تشخیص داده می‌شود. شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان شامل معده، پروستات، ریه و روده بزرگ و در زنان شامل پستان، روده بزرگ، معده و تیروئید بودند. این مطالعه نشان داد که مردان ۵۴٪ موارد را تشکیل می‌دهند و میانگین سنی تشخیص در مردان (حدود ۶۳ سال) بالاتر از زنان (حدود ۵۶ سال) است. نرخ استانداردشده سنی (Age-Standardized Incidence Rates: ASR) بروز سرطان در ایران بالاتر از میانگین جهانی گزارش شد، که نشان‌دهنده نیاز فوری به برنامه‌های غربالگری و پیشگیری است.

۲. سرطان دهان: یک خطر پنهان

مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ (Jokar et al.) با مرور ۲۲ پژوهش، بروز سرطان دهان در ایران را بررسی کرد. نرخ استانداردشده سنی این سرطان در مردان ۲.۵۴ و در زنان ۱.۴۴ در هر ۱۰۰,۰۰۰ نفر بود، که نشان‌دهنده شیوع بالاتر در مردان است. عوامل خطر اصلی شامل مصرف تنباکو (سیگار و قلیان)، الکل، رژیم غذایی نامناسب و ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) بودند. مناطق شمالی (مانند گیلان و مازندران) و مرکزی (اصفهان و یزد) نرخ‌های بالاتری داشتند، احتمالاً به دلیل شیوع بیشتر مصرف تنباکو و عوامل محیطی. این مطالعه بر اهمیت آموزش عمومی و غربالگری زودهنگام برای کاهش بار این بیماری تأکید کرد.

. سرطان مثانه: افزایش نگران‌کننده

مطالعه‌ای دیگر (Nowroozi et al., 2023) روند بروز سرطان مثانه را از ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۵ بررسی کرد. در این دوره، ۳۹,۳۵۲ مورد جدید (۸۲٪ مردان و ۱۸٪ زنان) ثبت شد. نرخ استانداردشده سنی در مردان از ۸.۳۵ در سال ۲۰۰۳ به ۱۳.۵۷ در سال ۲۰۱۵ (رشد ۶۳٪) و در زنان از ۲.۱۲ به ۲.۸۶ (رشد ۳۵٪) افزایش یافت. استان‌های یزد، اصفهان، کرمان و فارس بالاترین نرخ‌ها را داشتند، در حالی که سیستان و بلوچستان و ایلام کمترین نرخ را نشان دادند. عوامل خطر شامل مصرف تریاک ، سیگار و تماس با مواد شیمیایی بودند. این مطالعه پیش‌بینی کرد که با پیری جمعیت، موارد سرطان مثانه تا سال ۲۰۲۵ تا ۲۶٪ افزایش یابد.

۴. الگوهای فضایی سرطان (۲۰۱۴-۲۰۱۷)

مطالعه‌ای جامع در سال ۲۰۲۴ (Faramarzi et al.) با تحلیل ۴۸۲,۲۲۲ مورد سرطان از ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷، الگوهای فضایی شایع‌ترین سرطان‌ها را در سطح شهرستان‌ها بررسی کرد. نتایج نشان داد:

• سرطان معده: شایع‌ترین در مردان، با خوشه‌های پرخطر در شمال و شمال‌غرب (اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی).
• سرطان پستان: شایع‌ترین در زنان، با نرخ بالا در تهران، البرز و مازندران.
• سرطان پوست غیرملانوما: در مرکز ایران (اصفهان و چهارمحال و بختیاری) شایع بود.
• سرطان مثانه و پروستات: در مرکز و شمال‌غرب نرخ بالایی داشتند.
• سرطان ریه: در شمال‌غرب (به دلیل سیگار و آلودگی هوا) شایع بود.
• سرطان تیروئید و مغز: در مرکز ایران (یزد، کرمان، فارس) نرخ بالایی نشان دادند.

این مطالعه نشان داد که عوامل محیطی (مانند تشعشعات UV و فلزات سنگین)، سبک زندگی (سیگار، چاقی) و دسترسی به امکانات تشخیصی بر توزیع جغرافیایی سرطان‌ها تأثیر دارند.

عوامل خطر: چرا سرطان در ایران افزایش یافته است؟

۱. عوامل محیطی

• تشعشعات UV: مناطق آفتابی مانند اصفهان و چهارمحال و بختیاری نرخ بالای سرطان پوست دارند.
• فلزات سنگین: سرب و کادمیوم در خاک و آب مناطق مرکزی (کرمان، یزد) با سرطان‌های مثانه، تیروئید و مغز مرتبط‌اند.
• آلودگی هوا: در شهرهای بزرگ مانند تهران، آلودگی هوا خطر سرطان پستان و ریه را افزایش داده است.
• عفونت‌ها: هلیکوباکتر پیلوری در شمال‌غرب (اردبیل) با سرطان معده مرتبط است.

۲. سبک زندگی

• سیگار و تنباکو: عامل اصلی سرطان‌های ریه، مثانه، معده و دهان. مردان به دلیل مصرف بیشتر، در معرض خطر بالاتری هستند.
• مصرف تریاک: به‌ویژه در برخی مناطق، خطر سرطان مثانه و معده را افزایش داده است.
• چاقی: با سرطان‌های پستان، تیروئید و روده بزرگ مرتبط است. یزد و کرمان نرخ بالای چاقی دارند.
• رژیم غذایی ناسالم: مصرف زیاد نمک و گوشت قرمز و کمبود آنتی‌اکسیدان‌ها خطر سرطان معده را افزایش می‌دهد.

۳. عوامل اجتماعی-اقتصادی

• دسترسی به خدمات تشخیصی: مناطق محروم مانند سیستان و بلوچستان نرخ پایین‌تر سرطان گزارش می‌کنند، احتمالاً به دلیل کمبود امکانات تشخیص.
• پیری جمعیت: افزایش امید به زندگی (۸۱.۶ سال برای مردان و ۷۱.۶ سال برای زنان) خطر سرطان‌های مرتبط با سن را بالا برده است.
• آگاهی پایین: در برخی مناطق، مانند اصفهان برای سرطان پستان، عدم آگاهی از علائم باعث تشخیص دیرهنگام می‌شود.

وضعیت کنونی و چشم‌انداز ۲۰۲۴-۲۰۲۵

در سال ۲۰۲۴، انتظار می‌رود که روند افزایشی سرطان در ایران ادامه یابد. بر اساس پیش‌بینی‌های مطالعه سرطان مثانه، تا سال ۲۰۲۵ موارد جدید این بیماری ۲۶٪ افزایش خواهد یافت. همچنین، با کاهش نرخ باروری و افزایش چاقی، سرطان پستان ممکن است تا سال ۲۰۳۰ دو برابر شود. در همین حال، پیشرفت‌هایی در سیستم ثبت سرطان و برنامه‌های غربالگری در سال‌های اخیر آغاز شده است. برای مثال، وزارت بهداشت در سال ۲۰۲۴ طرح‌های غربالگری پستان و روده بزرگ را در برخی استان‌های پرخطر گسترش داد، اما این برنامه‌ها هنوز به‌طور کامل در مناطق محروم اجرا نشده‌اند.

در سال ۲۰۲۵، با توجه به پیری جمعیت و افزایش عوامل خطر مانند آلودگی هوا و مصرف تنباکو، انتظار می‌رود بار سرطان‌ها، به‌ویژه معده، پستان و ریه، افزایش یابد. با این حال، فرصت‌هایی برای بهبود وجود دارد:

• فناوری‌های تشخیصی: استفاده از هوش مصنوعی و تصویربرداری پیشرفته می‌تواند تشخیص زودهنگام را بهبود بخشد.
• آموزش عمومی: کمپین‌های آگاهی‌بخشی درباره سیگار، رژیم غذایی سالم و غربالگری می‌توانند تأثیرگذار باشند.
• تحقیقات محیطی: بررسی عوامل محیطی مانند فلزات سنگین در مناطق مرکزی می‌تواند به شناسایی علل ریشه‌ای کمک کند.

راهکارهای پیشگیری و کنترل: چه باید کرد؟

برای کاهش بار سرطان در ایران، اقدامات زیر در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ ضروری است:

. غربالگری هدفمند

• مناطق پرخطر: برنامه‌های غربالگری پستان در تهران و مازندران، سرطان معده در اردبیل و سرطان مثانه در یزد و کرمان تقویت شود.
• دسترسی عادلانه: امکانات تشخیصی در مناطق محروم مانند سیستان و بلوچستان افزایش یابد تا نرخ‌های واقعی سرطان مشخص شود.

۲. آموزش عمومی

• کمپین‌های ضدسیگار: با توجه به نقش سیگار در سرطان‌های ریه، مثانه و دهان، برنامه‌های آموزشی در شمال‌غرب و مرکز ایران اجرا شود.
• آگاهی درباره علائم: آموزش علائم سرطان پستان و تیروئید در مناطق مرکزی و شمالی برای تشخیص زودهنگام.
• سبک زندگی سالم: ترویج رژیم غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها و فعالیت بدنی برای کاهش خطر سرطان‌های معده و روده بزرگ.

۳. تحقیقات و سیاست‌گذاری

• مطالعات محیطی: بررسی تأثیر تشعشعات UV، فلزات سنگین و آلودگی هوا در مناطق پرخطر مانند اصفهان، یزد و تهران.
• تقویت ثبت سرطان: بهبود سیستم ثبت الکترونیکی برای داده‌های دقیق‌تر و به‌روز.
• سیاست‌های پیشگیرانه: ممنوعیت‌های سخت‌گیرانه‌تر بر مصرف تریاک و تنباکو و نظارت بر صنایع آلاینده.

۴. حمایت از بیماران

• مراکز تخصصی: ایجاد مراکز درمان سرطان در استان‌های پرخطر مانند فارس و اصفهان.
• حمایت روانی: برنامه‌های مشاوره برای بیماران و خانواده‌ها، به‌ویژه برای سرطان‌های شایع مانند پستان.

نتیجه‌گیری: آینده‌ای روشن با اقدام به‌موقع

سرطان در ایران یک چالش رو به رشد است، اما با برنامه‌ریزی دقیق و مشارکت عمومی می‌توان بار آن را کاهش داد. مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهند که مناطق شمالی (برای سرطان معده و پستان)، مرکزی (برای سرطان پوست و تیروئید) و شمال‌غربی (برای سرطان ریه و مثانه) نیاز به توجه ویژه دارند. در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵، با تمرکز بر غربالگری، آموزش و تحقیقات محیطی، می‌توان گام‌های بزرگی در پیشگیری و کنترل سرطان برداشت. هر یک از ما می‌توانیم با اصلاح سبک زندگی، ترک سیگار و انجام چکاپ‌های منظم، به این مبارزه کمک کنیم. آینده سلامت ایران در دستان ماست؛ بیایید با آگاهی و اقدام، این تهدید را به فرصت تبدیل کنیم.

پایان مطلب./