به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی بنیان، بیماری‌های خودایمنی مانند سلیاک، دیابت نوع یک، ام‌اس و آرتریت روماتوئید حدود 800 میلیون نفر در جهان را تحت تأثیر قرار داده‌اند. درمان‌های کنونی با سرکوب کلی سیستم ایمنی، بیماران را در معرض بیماری‌های دیگر قرار می‌دهند. اما رویکردی نوین به نام «واکسن‌های معکوس» با سرکوب هدفمند بخش خاصی از سیستم ایمنی، امیدی تازه برای درمان این بیماری‌ها ایجاد کرده است. این فناوری با استفاده از نانوذرات مصنوعی که پروتئین‌های مرتبط با بیماری را حمل می‌کنند، سیستم ایمنی را بازآموزی می‌کند تا از حمله به بافت‌های بدن دست بکشد. آزمایش‌های اولیه در بیماری‌هایی مانند سلیاک و ام‌اس نتایج موفقیت‌آمیزی نشان داده‌اند و محققان پیش‌بینی می‌کنند که این درمان‌ها ممکن است طی سه تا پنج سال در دسترس قرار گیرند. این فناوری نه‌تنها برای بیماری‌های خودایمنی، بلکه برای آلرژی‌ها نیز کاربرد دارد و می‌تواند تحولی در پزشکی ایجاد کند.

واکسن‌های معکوس: تحولی در درمان بیماری‌های خودایمنی

بیماری‌های خودایمنی، که در آن سیستم ایمنی به اشتباه به بافت‌های بدن حمله می‌کند، حدود یک نفر از هر 10 نفر در جهان را تحت تأثیر قرار داده‌اند. از بیماری سلیاک گرفته تا ام‌اس، دیابت نوع یک و آرتریت روماتوئید، این شرایط کیفیت زندگی میلیون‌ها نفر را کاهش داده‌اند. درمان‌های کنونی، مانند داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، اغلب کل سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند و بیماران را در برابر عفونت‌ها و بیماری‌های دیگر آسیب‌پذیر می‌سازند. اما رویکردی نوین به نام «واکسن‌های معکوس» نویدبخشی برای تغییر این وضعیت است. برخلاف واکسن‌های سنتی که سیستم ایمنی را برای مبارزه با عوامل خارجی تحریک می‌کنند، واکسن‌های معکوس بخش خاصی از سیستم ایمنی را که به بافت‌های بدن حمله می‌کند، سرکوب می‌کنند. این فناوری با استفاده از نانوذرات مصنوعی که پروتئین‌های مرتبط با بیماری (آنتی‌ژن‌ها) را حمل می‌کنند، سیستم ایمنی را بازآموزی می‌کند تا این پروتئین‌ها را به‌عنوان تهدید شناسایی نکند. این روش که توسط محققانی مانند استفن میلر از دانشگاه نورث‌وسترن و جفری هابل از دانشگاه نیویورک توسعه یافته، به‌عنوان «گریل مقدس» درمان بیماری‌های خودایمنی توصیف شده است.

موفقیت‌های اولیه در آزمایش‌های انسانی

اولین شواهد موفقیت واکسن‌های معکوس در انسان در مطالعه‌ای در سال 2021 برای بیماری سلیاک منتشر شد. در این مطالعه، 33 بیمار سلیاک که در مرحله بهبودی بودند، به مدت دو هفته گلوتن مصرف کردند. نیمی از آن‌ها پیش‌تر واکسن معکوس دریافت کرده بودند و نیمی دیگر دارونما. نتایج نشان داد که گروه دریافت‌کننده واکسن هیچ آسیبی در پوشش روده خود نداشتند، در حالی که گروه دارونما علائم بدترشده‌ای را تجربه کردند. در سال 2023، مطالعه دیگری توسط جفری هابل و همکارانش در مجله Nature منتشر شد که نشان داد این روش می‌تواند بیماری ام‌اس را در مدل‌های حیوانی متوقف کند. شرکت Anokion، که توسط هابل و دیگران برای تجاری‌سازی این فناوری تأسیس شده، اخیراً نتایج موفقیت‌آمیزی از آزمایش‌های اولیه انسانی در سلیاک و ام‌اس گزارش کرده است. این نتایج، که هابل آن‌ها را «لحظاتی پر از اشک شوق» توصیف می‌کند، نشان‌دهنده پتانسیل این فناوری برای ارائه درمانی غیرتهاجمی و هدفمند است که نیاز به داروهای روزانه را کاهش می‌دهد.

مکانیسم عملکرد واکسن‌های معکوس

واکسن‌های معکوس از نانوذرات مصنوعی استفاده می‌کنند که شبیه سلول‌های در حال مرگ بدن انسان هستند. این نانوذرات، که به پروتئین‌های خاص بیماری (آنتی‌ژن‌ها) متصل شده‌اند، به سیستم ایمنی سیگنال می‌دهند که این پروتئین‌ها بی‌خطر هستند. در نتیجه، سیستم ایمنی یاد می‌گیرد که به این آنتی‌ژن‌ها حمله نکند و پاسخ خودایمنی متوقف می‌شود. جفری هابل توضیح می‌دهد: «این روش سیستم ایمنی را بازآموزی می‌کند تا بگوید: من مشکلی ندارم، این یک تهدید نیست.» این فناوری در مدل‌های حیوانی برای بیماری‌های مختلفی از جمله دیابت نوع یک، کلانژیت صفراوی اولیه (PBC) و ام‌اس آزمایش شده و نتایج امیدوارکننده‌ای داشته است. پری سانتا ماریا، ایمونولوژیست دانشگاه کلگری، که روی دیابت نوع یک تمرکز دارد، این کشف را «کاملاً اتفاقی» می‌داند و معتقد است که تطبیق‌پذیری این روش می‌تواند آن را برای طیف وسیعی از بیماری‌های خودایمنی مناسب کند. با این حال، او تأکید می‌کند که موفقیت در مدل‌های حیوانی لزوماً به معنای موفقیت در انسان نیست و نیاز به آزمایش‌های بیشتری وجود دارد.

کاربردهای فراتر از بیماری‌های خودایمنی

جالب توجه است که واکسن‌های معکوس نه‌تنها برای بیماری‌های خودایمنی، بلکه برای آلرژی‌ها نیز پتانسیل دارند. آلرژی‌ها نیز نتیجه واکنش بیش‌ازحد سیستم ایمنی به محرک‌های خارجی مانند مواد غذایی یا عوامل محیطی هستند. در سال 2022، استفن میلر و لونی شیا، مهندس زیست‌پزشکی دانشگاه میشیگان، مطالعه‌ای کوچک روی موش‌های مبتلا به آلرژی به بادام‌زمینی انجام دادند. موش‌هایی که واکسن معکوس دریافت کردند، توانستند مقدار بیشتری بادام‌زمینی بدون علائم مصرف کنند. در مطالعه دیگری در سال گذشته، هابل و همکارانش در مجله Science Translational Medicine نشان دادند که این فناوری می‌تواند موش‌های آلرژیک را در برابر آنتی‌ژن‌های گردوغبار خانگی و سفیده تخم‌مرغ محافظت کند. همچنین، شیا در مطالعه‌ای روی سندرم آلفا-گال (آلرژی به گوشت ناشی از گزش کنه) نشان داد که واکسن معکوس علائم را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد. این یافته‌ها نشان می‌دهند که واکسن‌های معکوس می‌توانند کاربردهای گسترده‌ای در مدیریت واکنش‌های ایمنی بیش‌فعال داشته باشند.

چالش‌ها و چشم‌انداز آینده

با وجود پیشرفت‌های چشمگیر، واکسن‌های معکوس هنوز با چالش‌هایی مواجه هستند. بانا جبری، مدیر انستیتو ایماژین در پاریس، هشدار می‌دهد که سیستم ایمنی پیچیدگی‌های زیادی دارد. برخی سلول‌های ایمنی در سراسر بدن گردش می‌کنند، در حالی که برخی دیگر در بافت‌های خاص مستقر هستند، و مشخص نیست که واکسن‌های معکوس کنونی بتوانند هر دو نوع را تحت تأثیر قرار دهند. علاوه بر این، فرآیند تأیید این درمان‌ها زمان‌بر است. در حالی که برخی محققان مانند میلر پیش‌بینی می‌کنند که واکسن‌های معکوس ممکن است طی سه تا پنج سال در دسترس باشند، جبری معتقد است که این فرآیند ممکن است تا 10 سال طول بکشد. با این حال، شرکت‌های زیست‌فناوری مانند Cour (تأسیس‌شده توسط میلر و شیا) و Parvus (تأسیس‌شده توسط سانتا ماریا) با همکاری غول‌های دارویی مانند Genentech و AbbVie در حال پیشبرد این فناوری هستند. چندین واکسن معکوس در حال حاضر در مرحله دوم کارآزمایی‌های بالینی قرار دارند و انتظار می‌رود نتایج این مطالعات مسیر آینده را روشن‌تر کند.

نتیجه‌گیری: امیدی برای آینده‌ای بدون محدودیت‌های خودایمنی

واکسن‌های معکوس با ارائه رویکردی هدفمند و غیرتهاجمی، پتانسیل تغییر پارادایم در درمان بیماری‌های خودایمنی و آلرژی‌ها را دارند. این فناوری با بازآموزی سیستم ایمنی برای توقف حملات به بافت‌های بدن یا محرک‌های خارجی، می‌تواند نیاز به درمان‌های سرکوب‌کننده ایمنی را کاهش داده و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد. نتایج اولیه در سلیاک، ام‌اس و آلرژی‌ها نویدبخش هستند، اما چالش‌هایی مانند پیچیدگی سیستم ایمنی و نیاز به کارآزمایی‌های گسترده باقی مانده‌اند. با حمایت شرکت‌های دارویی و پیشرفت‌های تحقیقاتی، واکسن‌های معکوس می‌توانند در دهه آینده به درمانی استاندارد تبدیل شوند، آینده‌ای که در آن بیماران خودایمنی و آلرژیک زندگی سالم‌تر و آزادتری خواهند داشت.

پایان مطلب/.