به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، زخم‌های سوختگی یکی از جدی‌ترین آسیب‌های پوستی هستند که هر سال جان و سلامت میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تهدید می‌کنند. سوختگی‌ها نه‌ تنها به پوست آسیب می‌رسانند، بلکه می‌توانند باعث درد شدید، عفونت، ناتوانی طولانی‌مدت و کاهش کیفیت زندگی شوند.

سوختگی: چالشی جهانی در سلامت

سوختگی‌ها از شایع‌ترین آسیب‌ها در جهان هستند و می‌توانند به دلایل مختلفی مانند گرما، مواد شیمیایی، برق، اشعه یا اصطکاک ایجاد شوند. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سالانه بیش از 265 هزار نفر بر اثر سوختگی جان خود را از دست می‌دهند، و میلیون‌ها نفر با عوارض جسمی و روانی آن دست و و پنجه نرم می‌کنند. زخم‌های سوختگی، به‌ویژه نوع عمیق (درجه دوم و سوم)، می‌توانند پوست را به شدت تخریب کرده و فرآیند بهبود طبیعی را مختل کنند. این زخم‌ها اغلب به درمان‌های پیچیده و طولانی نیاز دارند.

درمان‌های سنتی سوختگی شامل استفاده از پانسمان‌ها، داروهای ضدعفونی‌کننده، پیوند پوست و جراحی‌های بازسازی است. اما این روش‌ها گاهی نمی‌توانند بافت پوست را به‌طور کامل بازسازی کنند یا مانع از ایجاد جای زخم (اسکار) شوند. به‌علاوه، التهاب شدید و پاسخ‌های ایمنی نامناسب در بدن می‌تواند روند بهبودی را کندتر کرده یا به عوارض بیشتری منجر شود عفونت منجر شود. اینجا است که سلول‌های بنیادی مزانشیمی وارد میدان می‌شوند و امیدی تازه برای بیماران به ارمغان می‌آورند.

سلول‌های بنیادی مزانشیمی چیست؟

سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSCs) نوعی سلول چند‌توان (multipotent) هستند که می‌توانند به انواع مختلف سلول‌های بافتی تبدیل شوند. این سلول‌ها را می‌توان از منابع مختلفی مانند مغز استخوان، بافت چربی یا بند ناف استخراج کرد. ویژگی‌های منحصربه‌فرد سلول‌های بنیادی مزانشیمی شامل موارد زیر است:

• ** بازسازی بافت: این سلول‌ها می‌توانند به بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده کمک کنند.
• ** تنظیم پاسخ ایمنی:  سلول های بنیادی مزانشیمی کاهش التهاب و تنظیم پاسخ‌های ایمنی بدن، محیطی مناسب برای ترمیم زخم ایجاد می‌کنند.
• ** ترشح فاکتورهای رشد: این سلول‌ها موادی مانند فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) و فاکتور رشد تبدیل‌کننده بتا (TGF-β) ترشح می‌کنند که به تشکیل رگ‌های خونی جدید و بازسازی پوست کمک می‌کنند.

به دلیل این ویژگی‌ها، سلول‌های بنیادی مزانشیمی به‌عنوان ابزاری قدرتمند در پزشکی بازساختی شناخته می‌شوند و در درمان بیماری‌های مختلف، از جمله زخم‌های سوختگی، مورد توجه قرار گرفته‌اند.

مطالعات علمی: سلول‌های بنیادی مزانشیمی چگونه زخم‌های سوختگی را درمان می‌کنند؟

سه مقاله علمی اخیر، به بررسی اثرات سلول‌های بنیادی مزانشیمی در درمان سوختگی پرداخته‌اند. این مطالعات نشان می‌دهند که سلول‌های بنیادی مزانشیمی می‌توانند فرآیند بهبود زخم را تسریع کرده و کیفیت بازسازی پوست را بهبود بخشند. 

1- آزمایش روی مدل حیوانی

در یکی از این مطالعات، محققان از موش‌های صحرایی نژاد اسپرگ‌داولی استفاده کردند تا اثر پیوند سلول های بنیادی مزانشیمی را روی زخم‌های سوختگی بررسی کنند. آن‌ها موش‌ها را به سه گروه تقسیم کردند:

• گروه کنترل: موش‌هایی که هیچ سوختگی نداشتند.
• گروه سوختگی: موش‌هایی که دچار سوختگی درجه دوم عمیق شدند اما درمانی دریافت نکردند.
• گروه MSCs :موش‌هایی که پس از سوختگی، سلول های بنیادی مزانشیمی استخراج‌شده از مغز استخوان را به‌صورت موضعی در محل زخم دریافت کردند.

زخم‌های سوختگی با استفاده از یک مهر فلزی داغ (آلومینیومی) ایجاد شدند که به مدت 10 ثانیه روی پوست موش‌ها قرار گرفت و زخمی به قطر 20 میلی‌متر ایجاد کرد. پس از تزریق سلول‌های بنیادی مزانشیمی ، محققان زخم‌ها را در روزهای 7، 14، 21و 28 بررسی کردند.

2- نتایج بالینی و ماکروسکوپی

نتایج نشان داد که زخم‌های گروه سلول‌های بنیادی مزانشیمی به‌طور قابل‌توجهی سریع‌تر بهبود یافتند. در این گروه:

• روز 7: زخم‌ها شروع به خشک شدن کردند و پوسته‌ای قرمز و سفت روی آن‌ها تشکیل شد.
• روز 14: پوسته زخم ضخیم‌تر شد و هیچ نشانه‌ای از عفونت دیده نشد.
• روز 21: پوسته به‌طور کامل جدا شد و بافت گرانوله (بافت ترمیمی جدید) در زیر آن مشاهده شد.
• روز 28: زخم‌ها کاملاً بهبود یافتند، پوست دوباره اپیتلیزه شد (لایه بیرونی پوست بازسازی شد) و حتی رشد مو در محل زخم دیده شد.

در مقابل، گروه سوختگی بدون درمان همچنان زخم‌های باز، التهاب شدید و بافت نکروزه (مرده) داشتند. این تفاوت‌ها از نظر آماری معنی‌دار بودند، به‌طوری‌که نرخ بسته شدن زخم در گروه سلول‌های بنیادی مزانشیمی در روز 28 به‌طور چشمگیری بالاتر بود .

3- تغییرات بافت‌شناسی (هیستوپاتولوژی)

بررسی‌های میکروسکوپی بافت‌های زخم نشان داد که سلول‌های بنیادی مزانشیمی به بازسازی ساختار پوست کمک می‌کنند. در گروه سلول‌های بنیادی مزانشیمی:

• بازسازی اپیدرم: لایه بیرونی پوست (اپیدرم) سریع‌تر ترمیم شد و ضخامت طبیعی خود را بازیافت.
• تشکیل رگ‌های خونی جدید: سلول‌های بنیادی مزانشیمی با ترشح فاکتورهایی مانند VEGF، به تشکیل رگ‌های خونی جدید (نئوواسکولاریزاسیون) کمک کردند که برای تغذیه بافت ترمیمی ضروری است.
• رسوب کلاژن: کلاژن، که پروتئین اصلی پوست است، در گروه سلول‌های بنیادی مزانشیمی به‌صورت منظم‌تر و متراکم‌تر رسوب کرد، در حالی‌که در گروه سوختگی، کلاژن به‌صورت نامنظم و پراکنده بود.
• بازسازی ضمایم پوستی: فولیکول‌های مو و غدد چربی در گروه سلول‌های بنیادی مزانشیمی شروع به بازسازی کردند، در حالی‌که در گروه سوختگی این ساختارها تخریب شده بودند.

4- تنظیم پاسخ ایمنی و سیتوکین‌ها

یکی از مهم‌ترین اثرات سلول‌های بنیادی مزانشیمی ، توانایی آن‌ها در تنظیم پاسخ ایمنی است. در زخم‌های سوختگی، التهاب بیش‌ازحد می‌تواند بهبودی را مختل کند. سلول‌های بنیادی مزانشیمی با تغییر سطح سیتوکین‌ها (پروتئین‌های تنظیم‌کننده ایمنی) این مشکل را برطرف می‌کنند:

• سیتوکین‌های پیش‌التهابی مانند IL-6، TNF-α و IFN-α در گروه سوختگی در روز 7 به شدت افزایش یافتند، اما در گروه سلول‌های بنیادی مزانشیمی به‌تدریج کاهش پیدا کردند.
• سیتوکین‌های ضدالتهابی مانند IL-10 و TGF-β در گروه سلول‌های بنیادی مزانشیمی افزایش چشمگیری داشتند، به‌ویژه در روزهای 21 و 28. این سیتوکین‌ها التهاب را کاهش داده و محیطی مناسب برای ترمیم بافت ایجاد کردند.

این تغییرات نشان‌دهنده نقش سلول‌های بنیادی مزانشیمی در تعدیل التهاب و جلوگیری از پاسخ‌های ایمنی مخرب است.

5- مکانیسم‌های ترمیمی سلول‌های بنیادی مزانشیمی

سلول‌های بنیادی مزانشیمی از چند طریق به بهبود زخم‌های سوختگی کمک می‌کنند:

• تمایز به سلول‌های پوستی: سلول‌های بنیادی مزانشیمی می‌توانند به سلول‌هایی مانند فیبروبلاست‌ها (که کلاژن تولید می‌کنند) تبدیل شوند.
• ترشح فاکتورهای رشد: موادی مانند VEGF، HGF و TGF-β ترشح‌شده توسط سلول‌های بنیادی مزانشیمی به تشکیل رگ‌های خونی، بازسازی پوست و کاهش جای زخم کمک می‌کنند.
• کاهش التهاب: سلول‌های بنیادی مزانشیمی با مهار نوتروفیل‌ها (سلول‌های التهابی) و افزایش IL-10، التهاب را کنترل می‌کنند.
• تحریک سلول‌های محلی: سلول‌های بنیادی مزانشیمی سلول‌های پوستی موجود در محل زخم را تحریک می‌کنند تا سریع‌تر تکثیر شوند.

چرا سلول‌های بنیادی مزانشیمی برای درمان سوختگی مهم هستند؟

استفاده از سلول‌های بنیادی مزانشیمی در درمان سوختگی مزایای متعددی دارد:

1. بهبود سریع‌تر زخم: سلول‌های بنیادی مزانشیمی زمان بهبودی را کوتاه می‌کنند، که برای کاهش خطر عفونت و عوارض حیاتی است.
2. کاهش جای زخم: با تنظیم کلاژن و فاکتورهای رشد، سلول‌های بنیادی مزانشیمی از تشکیل اسکارهای بزرگ جلوگیری می‌کنند.
3. بازسازی کامل‌تر پوست: برخلاف روش‌های سنتی، سلول‌های بنیادی مزانشیمی می‌توانند ضمایم پوستی مانند فولیکول‌های مو و غدد چربی را بازسازی کنند.
4. ایمنی بالا: سلول‌های بنیادی مزانشیمی معمولاً از بدن خود بیمار یا منابع سازگار استخراج می‌شوند، بنابراین خطر رد پیوند کم است.

چالش‌ها و آینده درمان با سلول‌های بنیادی مزانشیمی

با وجود نتایج امیدوارکننده، استفاده از سلول‌های بنیادی مزانشیمی هنوز با چالش‌هایی مواجه است:

• دوز و زمان‌بندی: هنوز مشخص نیست که چه مقدار سلول‌های بنیادی مزانشیمی و در چه زمانی باید تزریق شوند تا بهترین نتیجه حاصل شود.
• هزینه و دسترسی: تولید و تزریق سلول‌های بنیادی مزانشیمی نیاز به فناوری پیشرفته و هزینه‌های بالا دارد.
• مطالعات انسانی: اگرچه آزمایش‌های حیوانی موفق بوده‌اند، مطالعات بیشتری روی انسان‌ها لازم است تا ایمنی و اثربخشی سلول‌های بنیادی مزانشیمی تأیید شود.

با این حال، آینده این درمان روشن است. محققان در حال بررسی استفاده از محیط کشت سلول‌های بنیادی مزانشیمی   (MSC-conditioned medium) هستند که حاوی فاکتورهای رشد است و می‌تواند بدون نیاز به تزریق سلول، اثرات مشابهی داشته باشد. همچنین، ترکیب سلول‌های بنیادی مزانشیمی با مواد زیست‌سازگار (مانند هیدروژل‌ها) می‌تواند اثربخشی درمان را افزایش دهد.

نتیجه‌گیری

سلول‌های بنیادی مزانشیمی به‌عنوان یک ابزار قدرتمند در پزشکی بازساختی، امیدی تازه برای درمان زخم‌های سوختگی ایجاد کرده‌اند. مطالعات نشان داده‌اند که سلول‌های بنیادی مزانشیمی می‌توانند با تسریع بازسازی پوست، کاهش التهاب و بهبود کیفیت بافت ترمیمی، فرآیند بهبودی را متحول کنند. این فناوری نه‌تنها زخم‌ها را سریع‌تر بهبود می‌بخشد، بلکه به بازگرداندن ظاهر و عملکرد طبیعی پوست کمک می‌کند.

با ادامه تحقیقات و پیشرفت فناوری، انتظار می‌رود که درمان‌های مبتنی بر سلول‌های بنیادی مزانشیمی در آینده‌ای نزدیک به بخشی استاندارد از مراقبت‌های سوختگی تبدیل شوند. این نوآوری نه‌تنها می‌تواند زندگی بیماران را بهبود بخشد، بلکه راه را برای درمان سایر بیماری‌های پوستی و آسیب‌های بافتی هموار کند.