شیر مادر حاوی سلولهای بنیادی است که میتوانند به مغز، کبد و اندامهای نوزاد مهاجرت کنند، این یافته انقلابی در تغذیه نوزادان و پزشکی بازساختی ایجاد کرده است!
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، شیر مادر از دیرباز بهعنوان بهترین منبع تغذیه برای نوزادان شناخته شده است. اما آیا میدانستید که این مایع حیاتی فراتر از یک غذا عمل میکند؟ تحقیقات اخیر نشان دادهاند که شیر مادر حاوی سلولهای بنیادی است؛ سلولهایی با تواناییهای شگفتانگیز که میتوانند رشد و سلامت نوزادان را بهبود بخشند و حتی در آینده در درمان بیماریها نقش داشته باشند.
شیر مادر: چیزی فراتر از تغذیه
شیر مادر نهتنها حاوی مواد مغذی ضروری مانند پروتئینها، چربیها، کربوهیدراتها، ویتامینها و مواد معدنی است، بلکه یک اکوسیستم پیچیده و پویا به شمار میرود. این مایع حاوی اجزای زیستفعالی مانند فاکتورهای رشد (مثل فاکتور رشد اندوتلیال عروقی)، میکروRNAهای غیرکدکننده، سلولهای ایمنی، سلولهای اپیتلیال و مهمتر از همه، سلولهای بنیادی چندتوان است. این سلولها، که بهتازگی کشف شدهاند، دریچهای جدید به سوی درک نقش شیر مادر در سلامت نوزادان و حتی پزشکی بازساختی گشودهاند.
بر اساس مطالعهای که در در مجله Human Cell منتشر شد، شیر مادر حاوی جمعیتی از سلولها است که ویژگیهای سلولهای بنیادی را دارند. این سلولها میتوانند به انواع مختلفی از سلولهای بدن تبدیل شوند و نقش مهمی در رشد و تکامل نوزادان ایفا کنند. همچنین، مقالهای در World Journal of Clinical Pediatrics تأکید میکند که شیر مادر بهویژه برای نوزادان نارس و کموزن، به دلیل وجود این سلولهای بنیادی، اهمیت ویژهای دارد.
سلولهای بنیادی شیر مادر چیستند؟
سلولهای بنیادی شیر مادر، که گاهی به آنها hBmSCs (سلولهای بنیادی شیر مادر انسان) گفته میشود، سلولهایی با توانایی تمایز به انواع مختلف سلولها هستند. این سلولها به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
- سلولهای بنیادی مزانشیمی: این سلولها با نشانگرهایی مانند CD44، CD29، نستین و ویمنتین شناسایی میشوند و میتوانند به سلولهایی مانند استخوانساز، غضروفساز و چربیساز تبدیل شوند.
- سلولهای بنیادی جنینیمانند: این سلولها نشانگرهای جنینی مانند OCT4، SOX2 و NANOG را بیان میکنند که معمولاً در سلولهای بنیادی جنینی یافت میشوند. این نشانگرها در غدد پستانی در حال استراحت دیده نمیشوند و فقط در دوران بارداری و شیردهی فعال میشوند.
شیر مادر حاوی حدود ۵ میلیون سلول در هر میلیلیتر است، بهطوریکه یک نوزاد شیرده ممکن است روزانه حدود ۱۰۰ میلیون سلول زنده دریافت کند. این سلولها شامل سلولهای ایمنی (مانند لنفوسیتها و مونوسیتها)، سلولهای ترشحکننده شیر و سلولهای بنیادی هستند.
نقش سلولهای بنیادی در رشد نوزادان
یکی از شگفتانگیزترین یافتههای اخیر این است که سلولهای بنیادی شیر مادر میتوانند از دستگاه گوارش نوزاد عبور کرده و به اندامهای مختلف بدن او مانند کبد، طحال، مغز و حتی استخوانها برسند. این پدیده که به آن میکروشیمریسم گفته میشود، به انتقال سلولهای مادر به نوزاد از طریق شیر اشاره دارد.
این سلولها پس از ورود به بدن نوزاد، میتوانند به سلولهای تخصصی مانند نورونها، سلولهای گلیال، سلولهای کبدی و حتی سلولهای تولیدکننده انسولین تمایز یابند. این توانایی میتواند به رشد بهتر مغز، سیستم ایمنی و سایر اندامهای نوزاد کمک کند. برای مثال، در آزمایشی روی موشها، سلولهای بنیادی شیر مادر که با نشانگرهای فلورسنت علامتگذاری شده بودند، در اندامهای مختلف تولهموشها یافت شدند و حتی به سلولهای عصبی و گلیال در مغز تبدیل شدند.
شیر مادر در نوزادان نارس حاوی درصد بیشتری از سلولهای بنیادی هماتوپوئتیک و مزانشیمی است. این موضوع نشاندهنده نقش ویژه شیر مادر در حمایت از رشد نوزادان نارس است که سیستم ایمنی ضعیفتری دارند.
فواید بلندمدت شیردهی
تحقیقات نشان دادهاند که شیردهی نهتنها برای رشد اولیه نوزادان مفید است، بلکه فواید بلندمدتی نیز دارد. نوزادانی که با شیر مادر تغذیه میشوند، در بزرگسالی کمتر در معرض چاقی، دیابت نوع دوم و برخی سرطانها قرار میگیرند. همچنین، شیردهی میتواند خطر ابتلا به بیماریهای مزمن مانند بیماریهای نورودژنراتیو (مانند پارکینسون و آلزایمر) را کاهش دهد.
این فواید ممکن است به سلولهای بنیادی موجود در شیر مادر مرتبط باشد. این سلولها میتوانند با مهاجرت به اندامهای نوزاد و تمایز به سلولهای عملکردی، به نوعی "برنامهریزی رشدی" انجام دهند که سلامت بلندمدت را تقویت میکند. نظریه بارکر، که در این مقاله نیز به آن اشاره شده، بیان میکند که عوامل محیطی در دوران جنینی و اوایل زندگی میتوانند بر سلامت آینده فرد تأثیر بگذارند. شیردهی، بهویژه به دلیل وجود سلولهای بنیادی، یکی از این عوامل کلیدی است.
پتانسیل درمانی سلولهای بنیادی شیر مادر
یکی از هیجانانگیزترین جنبههای سلولهای بنیادی شیر مادر، پتانسیل آنها در پزشکی بازساختی است. برخلاف سلولهای بنیادی جنینی که خطر تشکیل تومور (تراتوما) دارند، سلولهای بنیادی شیر مادر به دلیل پتانسیل تومورزایی پایین و دسترسی آسان، گزینهای ایمن و کاربردی برای درمانهای آینده محسوب میشوند.
این سلولها میتوانند در درمان بیماریهایی مانند سکته مغزی استفاده شوند. در آزمایشهای آزمایشگاهی، سلولهای بنیادی شیر مادر به سلولهای عصبی و گلیال تمایز یافتند و فاکتورهای رشدی مانند VEGF و HGF تولید کردند که برای بهبود آسیبهای مغزی مفید هستند. همچنین، این سلولها میتوانند به سلولهای اندوتلیالمانند تبدیل شوند که به بازسازی سد خونی-مغزی کمک میکنند.
یک رویکرد نوآورانه به نام IPOM (تزریق داخلبینی شیر مادر) وجود دارد. در این روش، شیر مادر بهطور مستقیم از طریق بینی به نوزادان نارس مبتلا به خونریزی داخل بطنی تزریق میشود تا سلولهای بنیادی به مغز برسند و به نورونها و سلولهای گلیال تبدیل شوند. نتایج اولیه نشاندهنده تحملپذیری خوب این روش در نوزادان است، اگرچه تحقیقات بیشتری لازم است.
چالشها و خطرات احتمالی
با وجود فواید فراوان، شیر مادر ممکن است حاوی موادی مانند اختلالگرهای غدد درونریز (مانند بیسفنولها و پارابنها) و آنتیبیوتیکها باشد که میتوانند بر سلولهای بنیادی و سلامت نوزاد تأثیر منفی بگذارند. این مواد میتوانند از طریق رژیم غذایی یا محیط به شیر مادر منتقل شوند. برای مثال، اختلالگرهای غدد درونریز ممکن است مسیرهای هورمونی را مختل کرده و تعداد یا عملکرد سلولهای بنیادی را کاهش دهند. همچنین، آنتیبیوتیکها میتوانند میکروبیوم روده نوزاد را تغییر دهند و بر رشد او تأثیر بگذارند.
برای کاهش این خطرات، مادران باید در دوران بارداری و شیردهی از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مضر اجتناب کنند. همچنین، تحقیقات بیشتری برای درک اثرات این مواد بر سلولهای بنیادی شیر مادر مورد نیاز است.
آینده سلولهای بنیادی شیر مادر
کشف سلولهای بنیادی در شیر مادر افقهای جدیدی در پزشکی و سلامت نوزادان گشوده است. این سلولها نهتنها به رشد و تکامل نوزادان کمک میکنند، بلکه پتانسیل استفاده در درمان بیماریهای مختلف، از سکته مغزی گرفته تا بیماریهای نورودژنراتیو، را دارند. دسترسی آسان به این سلولها بدون نیاز به روشهای تهاجمی، آنها را به منبعی ارزشمند برای تحقیقات و کاربردهای بالینی تبدیل کرده است.
با این حال، سؤالات زیادی باقی مانده است. برای مثال، آیا سلسلهمراتبی بین انواع سلولهای بنیادی شیر مادر وجود دارد؟ چگونه این سلولها در بدن نوزاد عمل میکنند؟ و چگونه میتوان از آنها در درمانهای بالینی بهطور ایمن استفاده کرد؟ پاسخ به این سؤالات نیازمند تحقیقات بیشتری است، اما آنچه مسلم است، این است که شیر مادر یک معجزه طبیعی است که همچنان اسرار جدیدی را برای ما آشکار میکند.
نتیجهگیری
شیر مادر، با داشتن سلولهای بنیادی چندتوان، نهتنها یک منبع تغذیهای بینظیر است، بلکه نقش کلیدی در رشد، تکامل و سلامت بلندمدت نوزادان ایفا میکند. این سلولها میتوانند به اندامهای مختلف نوزاد مهاجرت کرده و به سلولهای تخصصی تبدیل شوند، و حتی در آینده در درمان بیماریها مورد استفاده قرار گیرند. با افزایش آگاهی درباره اهمیت شیردهی و حمایت از مادران شیرده، میتوان از این هدیه طبیعی برای بهبود سلامت نسلهای آینده بهره برد. در عین حال، باید مراقب تأثیرات مواد شیمیایی مضر بر شیر مادر باشیم تا فواید آن به حداکثر برسد.
پایان مطلب./