به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، پیوند رحم به‌عنوان یکی از پیشرفت‌های شگفت‌انگیز در پزشکی باروری، امیدی تازه برای زنانی به ارمغان آورده است که به دلیل نارسایی مطلق رحم (AUFI) نمی‌توانند باردار شوند. این مشکل می‌تواند ناشی از نبود مادرزادی رحم (مانند سندرم مایر-روکیتانسکی-کوستر-هاسر)، برداشتن رحم به دلیل جراحی (هیسترکتومی) یا ناکارآمدی رحم (مانند رحم هیپوپلاستیک) باشد. تا پیش از این، گزینه‌های این زنان به فرزندخواندگی یا استفاده از رحم جایگزین محدود بود، اما پیوند رحم به آن‌ها امکان می‌دهد تا تجربه بارداری و زایمان فرزند بیولوژیکی خود را داشته باشند. در کنار این فناوری، استفاده از سلول‌های بنیادی در پیوند رحم به‌عنوان یک نوآوری امیدوارکننده در حال بررسی است که می‌تواند آینده این حوزه را متحول کند.

پیوند رحم چیست؟

پیوند رحم یک روش درمانی برای بازگرداندن توانایی باروری به زنانی است که به دلیل نارسایی رحم نمی‌توانند باردار شوند. این روش شامل انتقال رحم از یک اهداکننده (زنده یا متوفی) به گیرنده است. پس از پیوند، گیرنده با استفاده از فناوری لقاح مصنوعی (IVF) می‌تواند باردار شود. اولین زایمان موفق پس از پیوند رحم در سال ۲۰۱۴ در سوئد توسط تیم دکتر ماتس برانستروم انجام شد و از آن زمان تاکنون بیش از ۱۰۰ عمل پیوند رحم در سراسر جهان انجام شده است. این روش در کشورهایی مانند سوئد، ایالات متحده، آلمان، برزیل، صربستان، جمهوری چک، چین و هند با موفقیت‌هایی همراه بوده است.

تا سال ۲۰۲۴، بیش از ۴۰ زایمان زنده در نتیجه پیوند رحم گزارش شده است که ۱۹ مورد از آن‌ها از اهداکنندگان زنده و دو مورد از اهداکنندگان متوفی بوده‌اند. این آمار نشان‌دهنده پیشرفت چشمگیر این فناوری است، اما همچنان چالش‌های زیادی وجود دارد که باید برطرف شوند.

فرآیند پیوند رحم

پیوند رحم یک فرآیند پیچیده است که نیازمند هماهنگی دقیق بین تیم‌های پزشکی، جراحی و باروری است. این فرآیند شامل مراحل زیر است:

1. انتخاب اهداکننده و گیرنده: اهداکنندگان می‌توانند زنده یا متوفی باشند. اهداکنندگان زنده معمولاً خویشاوندان نزدیک گیرنده (مانند مادر یا خواهر) هستند تا خطر رد پیوند کاهش یابد. گیرندگان باید از نظر سلامتی عمومی و توانایی تحمل جراحی‌های سنگین بررسی شوند.
2. جراحی اهداکننده: در اهداکنندگان زنده، رحم طی یک جراحی طولانی (۸ تا ۱۲ ساعت) که نیازمند دقت بسیار بالاست، برداشته می‌شود. این جراحی خطراتی مانند خونریزی، عفونت یا آسیب به حالب را به همراه دارد.
3. جراحی گیرنده: رحم اهدایی به گیرنده پیوند زده می‌شود. این شامل اتصال عروق رحمی به عروق ایلیاک خارجی، تثبیت رحم به رباط‌های لگنی و انجام واژینوپلاستی در صورت نیاز است. این جراحی نیز بسیار پیچیده است و خطراتی مانند لخته شدن خون، آسیب به اندام‌های مجاور و شکست اتصالات عروقی را به دنبال دارد.
4. لقاح مصنوعی (IVF): پس از بهبودی گیرنده (معمولاً حداقل دو سال پس از پیوند)، جنین‌های از قبل منجمد شده از طریق IVF به رحم منتقل می‌شوند.
5. مدیریت ایمونوساپرسیو: برای جلوگیری از رد پیوند، گیرندگان باید داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند تاکرولیموس، مایکوفنولات و پردنیزون مصرف کنند. این داروها می‌توانند خطر عفونت‌های فرصت‌طلب مانند سیتومگالوویروس یا عفونت‌های قارچی را افزایش دهند.
6. بارداری و زایمان: بارداری‌های پس از پیوند رحم به دلیل پیچیدگی‌ها، پرخطر محسوب می‌شوند و معمولاً با زایمان سزارین برنامه‌ریزی‌شده به پایان می‌رسند. خطراتی مانند زایمان زودرس، پره‌اکلامپسی و محدودیت رشد جنین در این بارداری‌ها شایع است.
7. برداشتن رحم پیوندی: پس از یک یا دو زایمان موفق، رحم معمولاً با جراحی (هیسترکتومی) برداشته می‌شود تا نیاز به مصرف طولانی‌مدت داروهای ایمونوساپرسیو حذف شود.

چالش‌های پیوند رحم

پیوند رحم با وجود موفقیت‌هایش، همچنان با چالش‌های متعددی روبه‌رو است:

• پیچیدگی جراحی: جراحی‌های اهداکننده و گیرنده به دلیل پیچیدگی آناتومی عروقی، زمان‌بر و پرخطر هستند. خطراتی مانند خونریزی، آسیب به اندام‌های مجاور و شکست اتصالات عروقی وجود دارد.
• مدیریت رد پیوند: حدود ۲۰ درصد از گیرندگان دچار رد حاد پیوند می‌شوند که معمولاً با بیوپسی و هیستروسکوپی تشخیص داده شده و با استروئیدها قابل‌کنترل است. رد مزمن نادر است اما می‌تواند منجر به شکست پیوند شود.
• عوارض بارداری: بارداری‌های پس از پیوند رحم پرخطر هستند و ممکن است با عوارضی مانند زایمان زودرس، پره‌اکلامپسی یا ناهنجاری‌های جفت همراه باشند.
• هزینه و دسترسی: پیوند رحم یک روش گران‌قیمت است و در حال حاضر تنها در مراکز تخصصی محدود انجام می‌شود، که دسترسی به آن را برای بسیاری از زنان دشوار می‌کند.
• مسائل اخلاقی و روانی: خطراتی که اهداکنندگان زنده متحمل می‌شوند، مانند عوارض جراحی و استرس روانی، نگرانی‌های اخلاقی را برانگیخته است. همچنین، شکست پیوند یا ناکامی در بارداری می‌تواند تأثیرات عاطفی عمیقی بر گیرنده داشته باشد.

نقش سلول‌های بنیادی در پیوند رحم

یکی از نوآوری‌های امیدوارکننده در حوزه پیوند رحم، استفاده از سلول‌های بنیادی و مهندسی بافت است. این فناوری می‌تواند به کاهش نیاز به اهداکنندگان انسانی و داروهای ایمونوساپرسیو کمک کند. تحقیقات در این زمینه در مراحل اولیه قرار دارد، اما پیشرفت‌های قابل‌توجهی به دست آمده است:

• رحم‌های مهندسی‌شده زیستی: محققان در تلاش‌اند تا با استفاده از سلول‌های بنیادی، رحم‌های مصنوعی یا زیستی ایجاد کنند که از بافت‌های خود بیمار ساخته شده باشند. این روش می‌تواند خطر رد پیوند را به حداقل برساند، زیرا رحم از سلول‌های خود بیمار تولید می‌شود.
• بازسازی بافت رحم: سلول‌های بنیادی می‌توانند برای بازسازی بخش‌های آسیب‌دیده رحم یا بهبود عملکرد رحم‌های ناکارآمد استفاده شوند. این رویکرد به‌ویژه برای زنانی که رحم غیرفعال دارند اما نیازی به پیوند کامل ندارند، مفید است.
• کاهش نیاز به ایمونوساپرسیو: با استفاده از رحم‌های مهندسی‌شده که با سلول‌های خود بیمار ساخته شده‌اند، ممکن است نیاز به داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی به‌طور کامل حذف شود، که این امر خطر عوارض مرتبط با این داروها را کاهش می‌دهد.
• کاربرد در افراد تراجنسیتی: تحقیقات اولیه نشان داده است که در آینده، پیوند رحم با کمک سلول‌های بنیادی ممکن است برای افراد تراجنسیتی که مایل به تجربه بارداری هستند، امکان‌پذیر شود. این حوزه هنوز در مراحل آزمایشی است و نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.

پیشرفت‌های اخیر و جهت‌گیری‌های آینده

فناوری پیوند رحم در سال‌های اخیر پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. از جمله این پیشرفت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جراحی با کمک ربات: تکنیک‌های جراحی با کمک ربات، مانند پروتکل پراگ، روش‌های کم‌تهاجمی را معرفی کرده‌اند که می‌توانند زمان بهبودی و عوارض جراحی را کاهش دهند.
• افزایش نرخ زایمان زنده: در مراکز با تجربه، نرخ زایمان زنده به حدود ۵۰ درصد رسیده است، که نشان‌دهنده بهبود تکنیک‌های جراحی و مدیریت پس از پیوند است.
• گسترش دسترسی: با افزایش تعداد مراکز انجام‌دهنده پیوند رحم در سراسر جهان، این روش به‌تدریج در دسترس‌تر می‌شود، اگرچه همچنان هزینه‌های بالا مانعی برای دسترسی گسترده است.

جهت‌گیری‌های آینده شامل بهبود پروتکل‌های ایمونوساپرسیو، توسعه روش‌های غیرتهاجمی برای تشخیص رد پیوند، و پیشرفت در مهندسی بافت با استفاده از سلول‌های بنیادی است. این نوآوری‌ها می‌توانند پیوند رحم را ایمن‌تر، مقرون‌به‌صرفه‌تر و در دسترس‌تر کنند.

ملاحظات اخلاقی و اجتماعی

پیوند رحم مسائل اخلاقی و اجتماعی متعددی را به همراه دارد. خطراتی که اهداکنندگان زنده متحمل می‌شوند، مانند عوارض جراحی و تأثیرات روانی، یکی از نگرانی‌های اصلی است. همچنین، هزینه‌های بالای این روش و تخصیص منابع پزشکی، سؤالاتی را درباره عدالت در دسترسی به این فناوری مطرح می‌کند. از منظر اجتماعی، پذیرش فرهنگی پیوند رحم و مقایسه آن با رحم جایگزین در برخی جوامع بحث‌برانگیز است.

از سوی دیگر، پیوند رحم به زنان امکان می‌دهد تا تجربه‌ای بی‌نظیر از مادری بیولوژیکی داشته باشند، که برای بسیاری از آن‌ها ارزش عاطفی و روانی بالایی دارد. با این حال، باید تعادلی بین حقوق باروری و خطرات پزشکی ایجاد شود.

نتیجه‌گیری

پیوند رحم به‌عنوان یک پیشرفت برجسته در پزشکی باروری، امیدی تازه برای زنانی با نارسایی مطلق رحم فراهم کرده است. این روش، اگرچه هنوز در مراحل آزمایشی است و با چالش‌های فنی، اخلاقی و مالی همراه است، اما امکان بارداری و زایمان را برای بسیاری از زنان فراهم کرده است. استفاده از سلول‌های بنیادی و مهندسی بافت، آینده این فناوری را روشن‌تر کرده و می‌تواند به کاهش نیاز به اهداکنندگان و داروهای ایمونوساپرسیو کمک کند. با ادامه تحقیقات و بهبود تکنیک‌ها، انتظار می‌رود که پیوند رحم به روشی ایمن‌تر و در دسترس‌تر تبدیل شود، و امید است که در آینده، زنان بیشتری بتوانند از این فناوری برای تحقق رویای مادری استفاده کنند.

پایان مطلب./