به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، مطالعه‌ای بین‌المللی از دانشگاه پوترای مالزی نشان می‌دهد که عصاره متانولی هسته خرما رزیز دارای خواص ضدباکتریایی قوی علیه استرپتوکوک آگالاکتیه و توانایی تقویت سیستم ایمنی ماهی تیلاپیا است. این پژوهش که در مجله Biology منتشر شده، برای اولین بار اثرات همزمان ضدباکتریایی و ایمنی‌زایی هسته خرما را در شرایط in vitro و in vivo مورد بررسی قرار داده است. نتایج نشان داد که عصاره متانولی هسته خرما رزیز در غلظت 1 گرم بر میلی‌لیتر رشد باکتری استرپتوکوک آگالاکتیه را مهار کرده و در غلظت‌های 10، 2 و 0.016 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر به ترتیب بالاترین فعالیت انفجار تنفسی، لیزوزیم و میلوپراکسیداز را در شرایط آزمایشگاهی نشان می‌دهد. در ماهیان آلوده، تغذیه با این عصاره موجب بهبود معنادار فعالیت انفجار تنفسی و لیزوزیم در مقایسه با گروه شاهد شد.

مقدمه

آبزی‌پروری به عنوان یکی از بخش‌های مهم صنعت غذا، نقش حیاتی در تولید تجاری ماهی برای مصارف غذایی ایفا می‌کند. با این حال، یکی از موانع اصلی پیش روی پرورش‌دهندگان، شیوع بیماری‌ها است که تأثیر مالی قابل توجهی بر آنان دارد. ماهی تیلاپیا از گونه‌های پرطرفدار در صنعت آبزی‌پروری است و شیوع بیماری ناشی از استرپتوکوک آگالاکتیه خسارات اقتصادی عمده‌ای به پرورش‌دهندگان وارد می‌کند.

مشکل مقاومت آنتی‌بیوتیکی و نیاز به راهکارهای جایگزین

درمان رایج برای عفونت استرپتوکوک آگالاکتیه در ماهیان، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها است. با این حال، وابستگی زیاد به این داروها منجر به گزارش‌های متعددی از افزایش مقاومت آنتی‌بیوتیکی و مسائل مربوط به باقی‌مانده داروها شده است. این مسئله لزوم یافتن راهکارهای جایگزین برای کنترل بیماری در آبزی‌پروری را بیش از پیش آشکار می‌سازد.

هسته خرما: از ضایعات کشاورزی تا ماده درمانی

در سال‌های اخیر، گیاهان و فرآورده‌های آنان به طور گسترده‌ای برای خواص زیست‌فعالی مختلف از جمله فعالیت‌های ضد میکروبی علیه باکتری‌های بیماری‌زا و تقویت سیستم‌های ایمنی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. هسته خرما به عنوان یک محصول جانبی از صنعت خرما، گزارش شده است که فعالیت ضد میکروبی قابل توجهی نشان می‌دهد. این ماده به عنوان خوراک طیور و حیوانات استفاده می‌شود زیرا سرشار از آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی و پلی‌فنول‌های زیست‌فعال است.

روش‌شناسی پژوهش: از استخراج تا آزمون‌های ایمنی

پژوهشگران در این مطالعه، هسته خرماهای ارقام مختلف از جمله رزیز را جمع‌آوری و با استفاده از حلال‌های متانول، کلروفرم و آب استخراج کردند. فعالیت ضدباکتریایی این عصاره‌ها علیه استرپتوکوک آگالاکتیه با استفاده از روش انتشار دیسک آگار مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین توانایی عصاره در تقویت سیستم ایمنی در شرایط آزمایشگاهی از طریق استفاده از کلیه سربی و سرم ماهیان تیلاپیای سالم مورد بررسی قرار گرفت.

نتایج درخشان عصاره متانولی هسته خرما رزیز

در بین تمامی عصاره‌های مورد آزمایش که از حلال‌های مختلف شامل متانول، کلروفرم و آب تهیه شده بودند، عصاره متانولی هسته خرما رزیز به عنوان موثرترین نمونه شناسایی شد. این عصاره در غلظت نسبتاً پایین 1 گرم بر میلی‌لیتر، قوی‌ترین و قابل توجه‌ترین فعالیت ضدباکتریایی را علیه باکتری بیماری‌زای استرپتوکوک آگالاکتیه از خود نشان داد. کارایی بالای این عصاره در مقایسه با نمونه‌های دیگر به وضوح برتری آن را در مهار رشد این پاتوژن مهم ثابت کرد. نتایج آنالیز تخصصی کروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC-MS) وجود ترکیبات زیست‌فعال متعدد و ارزشمندی را در این عصاره تأیید کرد که عمدتاً شامل اسیدهای چرب مختلف می‌شد. بر اساس این آنالیز، ترکیبات عمده شناسایی شده در عصاره متانولی هسته خرما رزیز شامل اسید اولئیک با فراوانی ۲۳.۹۶٪، اسید دودکانوئیک با ۱۴.۷۳٪، اسید هگزادکانوئیک با ۷.۹۱٪ و اسید تترادکانوئیک با ۷.۷۸٪ بودند. این ترکیبات به عنوان عوامل اصلی مسئول خواص ضدباکتریایی قوی این عصاره شناخته می‌شوند. مکانیسم اثر این ترکیبات به این صورت است که اسید اولئیک به عنوان یک اسید چرب غیراشباع می‌تواند با اختلال در سنتز دیواره سلولی باکتری، مانع رشد و تکثیر آن شود. اسید دودکانوئیک نیز به عنوان یک اسید چرب با زنجیره متوسط، توانایی آسیب رساندن به غشای سلولی باکتری و ایجاد حفره در آن را دارد که در نهایت منجر به مرگ سلول باکتری می‌گردد. اسیدهای هگزادکانوئیک و تترادکانوئیک نیز هر کدام به نوبه خود با مکانیسم‌های مختلفی از جمله تداخل در متابولیسم سلولی و مهار آنزیم‌های ضروری باکتری، در خواص ضدباکتریایی این عصاره سهیم هستند.

تقویت سیستم ایمنی در شرایط آزمایشگاهی

در آزمون‌های ایمنی در شرایط آزمایشگاهی، عصاره متانولی هسته خرما رزیز در غلظت 10 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر بالاترین فعالیت انفجار تنفسی، در غلظت 2 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر بالاترین فعالیت لیزوزیم و در غلظت 0.016 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر بالاترین فعالیت میلوپراکسیداز را نشان داد. این نتایج حاکی از توانایی قابل توجه این عصاره در تقویت سیستم ایمنی ذاتی ماهی است.

اثربخشی در شرایط in vivo

در مطالعه in vivo، ماهیان تیلاپیا به دو گروه اصلی آلوده شده با باکتری استرپتوکوک آگالاکتیه و گروه غیرآلوده تقسیم شدند. هر یک از این گروه‌ها نیز به زیرگروه‌های جداگانه‌ای تقسیم شدند که با عصاره متانولی هسته خرما رزیز یا آب مقطر تغذیه می‌شدند. این طراحی آزمایشی امکان مقایسه دقیق اثرات عصاره را هم در شرایط عادی و هم در هنگام مواجهه با پاتوژن فراهم کرد. در گروه آلوده، ماهیانی که با عصاره متانولی هسته خرما رزیز تغذیه شده بودند، بهبود معنادار و قابل توجهی در شاخص‌های کلیدی ایمنی از جمله فعالیت انفجار تنفسی و فعالیت لیزوزیم در مقایسه با ماهیان تغذیه شده با آب مقطر نشان دادند. فعالیت انفجار تنفسی که نشان‌دهنده توانایی گلبول‌های سفید در تولید گونه‌های فعال اکسیژن برای نابودی پاتوژن‌ها است، در گروه دریافت‌کننده عصاره به طور محسوسی افزایش یافت. به طور همزمان، فعالیت لیزوزیم که آنزیمی مهم در تخریب دیواره سلولی باکتری‌های گرم مثبت محسوب می‌شود نیز در این گروه ارتقا پیدا کرد. علاوه بر این، ارزیابی بار باکتریایی (Bacterial Load Assay) کاهش قابل توجه و چشمگیری در میزان باکتری استرپتوکوک آگالاکتیه موجود در روده ماهیان درمان شده با عصاره را در مقایسه با گروه شاهد (دریافت‌کننده آب مقطر) نشان داد. این مشاهده به وضوح حاکی از آن است که عصاره متانولی هسته خرما رزیز نه تنها قادر به تقویت پاسخ‌های ایمنی ماهی است، بلکه به طور مستقیم یا غیرمستقیم در مهار رشد و کاهش استقرار پاتوژن در بدن میزبان نیز مؤثر عمل می‌کند. این اثر دوگانه—هم افزایش توان دفاعی میزبان و هم کاهش مستقیم بار پاتوژن—این عصاره را به یک کاندیدای امیدوارکننده برای جایگزینی یا کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در آبزی‌پروری تبدیل می‌کند.

مکانیسم اثر و مشکلات عملی

فعالیت ضدباکتریایی عصاره متانولی هسته خرما رزیز را می‌توان به حضور ترکیبات مختلف در عصاره نسبت داد. اسید اولئیک به عنوان یک اسید چرب غیراشباع، در غلظت بالا در عصاره متانولی وجود داشت. این ترکیب قادر است آنزیم FabI استافیلوکوک اورئوس و E. coli را با مهار سنتز اسید چرب باکتری مهار کند. همچنین گزارش شده است که اسید دودکانوئیک در برابر باکتری‌های گرم مثبت مانند استافیلوکوک اورئوس با اختلال در غشاء مؤثرتر است.

جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده

این مطالعه نشان می‌دهد که عصاره متانولی هسته خرما رزیز پتانسیل قابل توجهی برای عمل به عنوان یک عامل ضدباکتریایی دارد و عملکرد ایمنی ذاتی را در طول عفونت فعال استرپتوکوک آگالاکتیه افزایش می‌دهد. استفاده از این عصاره می‌تواند به کاهش وابستگی به آنتی‌بیوتیک‌ها در آبزی‌پروری، کاهش هزینه‌های تولید خوراک ماهی و کاهش تولید باقی‌مانده آنتی‌بیوتیکی کمک کند. این راهکار همچنین می‌تواند در راستای توسعه آبزی‌پروری پایدار و دوستدار محیط زیست گام بردارد.

پایان مطلب/.