به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، در دنیای پزشکی امروز، پیشرفت‌های علمی به والدین گزینه‌های جدیدی برای حفاظت از سلامت فرزندانشان ارائه می‌دهد. یکی از این نوآوری‌ها، بانکداری خون بندناف است که سلول‌های بنیادی را برای درمان بیماری‌های آینده ذخیره می‌کند. اما مدل جدیدی به نام بانکداری هیبریدی، که ترکیبی از بانک‌های عمومی و خصوصی است، در حال تغییر بازی است. این مدل نه تنها به خانواده‌ها امکان ذخیره شخصی می‌دهد، بلکه می‌تواند به بیماران غریبه نیز کمک کند.

خون بندناف: گنجینه‌ای از سلول‌های بنیادی

خون بندناف، که پس از زایمان از بندناف و جفت جمع‌آوری می‌شود، منبع غنی از سلول‌های بنیادی هماتوپوئتیک است. این سلول‌ها می‌توانند به سلول‌های خونی مختلف تبدیل شوند و برای درمان بیماری‌هایی مانند سرطان خون، کم‌خونی‌های ارثی و نقص‌های ایمنی استفاده شوند. جمع‌آوری آن آسان، بدون درد و بدون خطر برای مادر و نوزاد است. برخلاف مغز استخوان، که نیاز به جراحی دارد، خون بندناف بلافاصله پس از تولد قابل دسترسی است.

در سال‌های اولیه، اولین پیوند موفق در سال ۱۹۸۸ انجام شد و از آن زمان، بانک‌های خون بندناف در سراسر جهان گسترش یافتند. سلول‌های بنیادی خون بندناف، به دلیل ناپختگی سیستم ایمنی‌شان، خطر رد پیوند را کاهش می‌دهند و حتی با تطابق ناقص HLA (آنتی‌ژن‌های لکوسیت انسانی) قابل استفاده هستند. این ویژگی، آن را به گزینه‌ای ایدئال برای پیوندهای آلوژنیک (از donor متفاوت) تبدیل کرده است. علاوه بر این، تحقیقات نشان می‌دهد که این سلول‌ها پتانسیل درمانی در بیماری‌های عصبی مانند پارکینسون یا آسیب‌های نخاعی دارند، هرچند هنوز در مراحل آزمایشی هستند.

بانک‌های عمومی و خصوصی: دو دنیای متفاوت

بانکداری خون بندناف به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: عمومی و خصوصی. بانک‌های عمومی، مانند آن‌هایی که توسط سازمان‌های دولتی یا غیرانتفاعی اداره می‌شوند، خون بندناف را به صورت اهدایی جمع‌آوری می‌کنند. این نمونه‌ها HLA-تایپ شده و در پایگاه‌های جهانی ثبت می‌شوند تا برای بیماران نیازمند در سراسر جهان استفاده شوند. هزینه آن رایگان است و بر اساس اصول همبستگی اجتماعی عمل می‌کند. برای مثال، در سوئیس، بانک‌های عمومی تنها در چهار بیمارستان اصلی فعال هستند و حدود ۸۰ درصد نمونه‌ها به دلیل کمبود سلول‌های هسته‌دار دور ریخته می‌شوند.

در مقابل، بانک‌های خصوصی خون بندناف را برای استفاده شخصی خانواده ذخیره می‌کنند. والدین هزینه‌ای حدود چند هزار دلار پرداخت می‌کنند تا نمونه برای فرزند یا خویشاوندان نزدیک حفظ شود. این مدل بر اساس بیمه بیولوژیکی عمل می‌کند و والدین را از پشیمانی آینده نجات می‌دهد. اما منتقدان می‌گویند احتمال استفاده اتولوگ (از خود فرد) بسیار کم است – کمتر از ۱ در ۲۰ هزار – و این بانک‌ها بیشتر بر اساس امیدهای آینده‌نگرانه بازاریابی می‌شوند. با این حال، بیش از ۴ میلیون نمونه در بانک‌های خصوصی جهان ذخیره شده، در حالی که بانک‌های عمومی حدود ۸۰۰ هزار واحد دارند.

این تقسیم‌بندی، تنش‌هایی ایجاد کرده است. بانک‌های خصوصی منابع را از عمومی‌ها می‌گیرند و بحث‌های اخلاقی در مورد تجاری‌سازی بافت‌های انسانی را برانگیخته‌اند. اما مدل هیبریدی آمده تا این شکاف را پر کند.

مدل هیبریدی: ترکیبی هوشمند برای آینده

بانکداری هیبریدی، که از اوایل دهه ۲۰۱۰ میلادی ظهور کرد، ویژگی‌های هر دو مدل را ترکیب می‌کند. در این سیستم، والدین هزینه ذخیره شخصی را پرداخت می‌کنند، اما نمونه HLA-تایپ شده و در فهرست عمومی قرار می‌گیرد. اگر بیمار غریبه‌ای نیاز به آن داشته باشد، والدین می‌توانند تصمیم به اهدا بگیرند و هزینه‌شان بازپرداخت شود. اگر نه، نمونه برای خانواده حفظ می‌شود.

چند مدل هیبریدی وجود دارد. مدل ترتیبی (sequential)، که ابتدا نمونه برای عمومی بررسی می‌شود و اگر مناسب نبود، به خصوصی منتقل می‌شود. مدل تقسیم (split)، که خون بندناف به دو بخش تقسیم می‌شود: یکی برای عمومی و یکی برای خصوصی. مدل crossover، که نمونه خصوصی در صورت نیاز به عمومی منتقل می‌شود. برای مثال، در سوئیس، بیمارستان برن مدل هیبریدی را در مشارکت عمومی-خصوصی معرفی کرد و والدین را قادر ساخت تا هم ذخیره شخصی داشته باشند و هم به جامعه کمک کنند.

این مدل در کشورهایی مانند آلمان، ایتالیا و ایالات متحده گسترش یافته. شرکتی در اروپا، بزرگ‌ترین مرکز هیبریدی cGMP استاندارد تولید خوب را راه‌اندازی کرده که خون بندناف، سلول‌ها و بافت‌ها را همزمان تولید می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که این رویکرد، فهرست اهدا کننده ها را افزایش می‌دهد و احتمال یافتن تطابق را بالا می‌برد.

مزایای بانکداری هیبریدی: از خانواده تا جامعه

یکی از بزرگ‌ترین مزایا، انعطاف‌پذیری است. والدین احساس امنیت می‌کنند که نمونه برای فرزندشان ذخیره شده، اما می‌توانند به دیگران کمک کنند. در یک نظرسنجی از زنان باردار، ۲۵ درصد مدل هیبریدی را انتخاب کردند، زیرا ترکیبی از ذخیره شخصی و اهدا عمومی است. این مدل، دور ریختن نمونه‌ها را کاهش می‌دهد – اگر سلول‌ها برای عمومی کافی نباشد، همچنان برای خصوصی ذخیره می‌شود.

از دیدگاه پزشکی، هیبریدی فهرست جهانی را گسترش می‌دهد. با بیش از ۶۰۰ هزار واحد عمومی، هنوز بسیاری از بیماران تطابق پیدا نمی‌کنند، به ویژه اقلیت‌های قومی. هیبریدی این شکاف را پر می‌کند و پیوندهای دوگانه (double cord) را تسهیل می‌کند، که برای بزرگسالان مفید است. همچنین، تحقیقات روی گسترش سلول‌ها در آزمایشگاه، مانند استفاده از تکنیک‌های homing برای بهبود پیوند، با این مدل سازگار است.

از نظر اقتصادی، والدین هزینه اولیه را پرداخت می‌کنند، اما در صورت اهدا، بازپرداخت می‌گیرند. این رویکرد، تجاری‌سازی را با اخلاق همبستگی ترکیب می‌کند و به bioeconomy (اقتصاد زیستی) کمک می‌کند. در ایالات متحده، جایی که بیش از یک میلیون واحد خصوصی ذخیره شده، مدل‌های هیبریدی در حال تبدیل شدن به استاندارد هستند و والدین را از احساس گناه نجات می‌دهند.

چالش‌های بانکداری هیبریدی: موانع اخلاقی و عملی

با وجود مزایا، چالش‌هایی وجود دارد. یکی بحث commodification (کالایی‌سازی) بافت‌های انسانی است. منتقدان می‌گویند هیبریدی مرز بین عمومی و خصوصی را محو می‌کند و ممکن است اهدا را به معامله تبدیل کند. در مدل‌های خصوصی، تمرکز روی امیدهای regenerative medicine (پزشکی بازسازی‌کننده) است، اما اثبات آن هنوز کم است. مثلاً، درمان دیابت یا آسیب‌های مغزی با سلول‌های اتولوگ در مراحل اولیه است.

از نظر عملی، هزینه بالا – گاهی بیش از ۲۰۰۰ دلار – برای همه خانواده‌ها قابل دسترس نیست. همچنین، کیفیت نمونه‌ها باید استانداردهای عمومی را داشته باشد، که ممکن است منجر به رد برخی شود. در سوئیس، تنها ۲۰ درصد نمونه‌ها برای عمومی پذیرفته می‌شوند. علاوه بر این، تصمیم‌گیری والدین در صورت درخواست اهدا، می‌تواند احساسی باشد.

بحث‌های اخلاقی نیز مطرح است: آیا والدین حق دارند نمونه را نگه دارند وقتی بیمار غریبه‌ای نیاز دارد؟ مدل هیبریدی سعی می‌کند تعادل ایجاد کند، اما نیاز به مقررات قوی دارد. در اروپا، استانداردهای NetCord-FACT کیفیت را تضمین می‌کنند، اما تفاوت‌های ملی چالش‌ساز است.

دیدگاه زنان: انتخابی آگاهانه برای آینده

زنان باردار، بازیگران اصلی این داستان هستند. در یک مطالعه، ۶۸ درصد زنان تصمیم به ذخیره یا اهدا گرفتند، که ۲۵ درصدشان هیبریدی را ترجیح دادند. آن‌ها می‌گویند این مدل، ترکیبی از حفاظت خانواده و کمک به دیگران است. بسیاری از زنان، پس از زایمان، از تصمیم‌شان راضی بودند و احساس می‌کردند گزینه‌ای متعادل انتخاب کرده‌اند.

عوامل تأثیرگذار شامل دانش، دسترسی و مشاوره پزشکی است. زنانی که اطلاعات بیشتری داشتند، بیشتر به هیبریدی تمایل نشان دادند. در کشورهای در حال توسعه، آگاهی کم است، اما کمپین‌ها در حال افزایش آن هستند. برای مثال، در آسیا، مادران بیشتر روی ذخیره خصوصی تمرکز دارند، اما مدل هیبریدی در حال ورود است و امید به درمان بیماری‌های ژنتیکی را افزایش می‌دهد.

پیشرفت‌های جهانی: از اروپا تا آمریکا

در سطح جهانی، بانکداری هیبریدی در حال رشد است. در آلمان، شرکتی از سال ۱۹۹۷ مدل هیبریدی را اجرا می‌کند و بیش از یک میلیون واحد ذخیره کرده. در ایالات متحده، بانک‌هایی مانند Cord Blood Registry مدل‌های ترکیبی را ارائه می‌دهند و با تحقیقات روی exosome ذرات خارج سلولی ترکیب می‌کنند. در استرالیا، بحث‌های فراتر از تقسیم عمومی-خصوصی، هیبریدی را به عنوان آینده معرفی می‌کند.

در خاورمیانه و آسیا، بانک‌های هیبریدی در حال ظهور هستند و با فرهنگ اهدا ترکیب می‌شوند. مثلاً، در ترکیه، مراکز هیبریدی خون بندناف را با بافت‌های دیگر ادغام می‌کنند. این پیشرفت‌ها، اقتصاد زیستی را تقویت می‌کنند و سلول‌های بنیادی را به کالایی ارزشمند تبدیل کرده‌اند، اما با تمرکز روی عدالت اجتماعی.

آینده بانکداری هیبریدی: امیدها و چشم‌اندازها

آینده روشن به نظر می‌رسد. با پیشرفت‌هایی مانند گسترش سلول‌ها در vitro (در آزمایشگاه) و پیوندهای دوگانه، استفاده از خون بندناف افزایش خواهد یافت. مدل هیبریدی می‌تواند استاندارد جهانی شود و فهرست اهدا کننده ها را به میلیون‌ها برساند. تحقیقات روی کاربردهای جدید، مانند درمان کووید-۱۹ یا بیماری‌های خودایمنی، هیجان‌انگیز است.

اما نیاز به آموزش عمومی، مقررات بین‌المللی و کاهش هزینه‌ها وجود دارد. سازمان‌هایی مانند World Marrow Donor Association نقش کلیدی دارند. در نهایت، هیبریدی می‌تواند تعادل بین منافع شخصی و اجتماعی ایجاد کند و سلامت را برای همه قابل دسترس‌تر سازد.

نتیجه‌گیری: انتخابی برای نسل آینده

بانکداری هیبریدی خون بندناف، نه تنها یک فناوری، بلکه نمادی از ادغام علم، اخلاق و اقتصاد است. این مدل به والدین قدرت می‌دهد تا هم خانواده‌شان را حفاظت کنند و هم به جامعه کمک نمایند. با بیش از ۴۰ هزار پیوند موفق جهانی، این حوزه در حال تحول است و امید به درمان‌های پیشرفته را زنده نگه می‌دارد. اگر باردار هستید یا برنامه‌ریزی می‌کنید، تحقیق کنید و گزینه‌ای آگاهانه انتخاب کنید. آینده سلامت در دستان ماست.

پایان مطلب./