به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، طی سال‌های اخیر نگاه دانشمندان به نقش میکروبیوم پوست از سطحی حمایتی به تعاملی پیچیده و گاه مخرب تغییر یافته است. در تازه‌ترین دسته از پژوهش‌های تجربی، مشخص شده است که برخی از باکتری‌های ساکن یا مهاجم پوست نه‌تنها از طریق عفونت مستقیم آسیب می‌زنند، بلکه با ارسال پیام‌های مولکولی، فرآیندهای سلولی حیاتی را نیز مختل می‌کنند. یکی از این مسیرهای ارتباطی که اکنون در مرکز توجه قرار گرفته، سامانه کوئوروم سنسینگ گونه‌های فرصت‌طلب است؛ سازوکاری که به باکتری‌ها امکان می‌دهد براساس تراکم جمعیتی خود پیام‌رسانی کرده و رفتارهای جمعی را فعال کنند. گروهی از پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این پیام‌های شیمیایی قادرند فعالیت آنزیم‌های چربی‌سازی در کراتینوسیت‌های پوستی را مهار کرده و با ایجاد اختلال در نوسازی لیپیدی سد اپیدرمی، روند ترمیم زخم را به‌طور چشمگیری به تأخیر اندازند. چنین یافته‌هایی، تصویری نگران‌کننده از قدرت پنهان میکروارگانیسم‌ها ارائه می‌دهد؛ باکتری‌هایی که حتی پیش از تشکیل عفونت آشکار، از طریق خاموش‌کردن سیگنال‌های سلولی، پوست را در وضعیت ضعف دفاعی قرار می‌دهند.

نقش آنزیم‌های لیپیدی کراتینوسیتی در بازسازی سد دفاعی

بازسازی پوست تنها شامل تکثیر سلول‌ها و همبندی مجدد بافت نیست بلکه نیازمند تولید کنترل‌شده‌ای از اسیدهای چرب، سرامیدها و سایر مولکول‌های لیپیدی است که لایه محافظ اپیدرم را تشکیل می‌دهند. کراتینوسیت‌ها در خط مقدم این تولیدات قرار دارند و تحت تأثیر پیام‌دهی‌های سیتوکینی یا هورمونی، سرعت سنتز لیپیدها را تنظیم می‌کنند. هنگامی که پیام‌های کوئوروم‌سنسینگ باکتریایی به سطح این سلول‌ها می‌رسد، مسیرهای بیوسنتزی حیاتی خاموش شده و تعادل میان تکثیر و تمایز برهم می‌خورد. به عبارت دیگر، بافت زخم نه به دلیل «عفونت» بلکه به دلیل «خاموشی متابولیکی» ترمیم نمی‌شود. آزمایش‌های انجام‌شده روی مدل‌های پوستی نشان می‌دهند که کاهش فعالیت آنزیم‌های کلیدی مانند FASN و SCD1 به‌طور مستقیم با تأخیر در بسته‌شدن زخم مرتبط است. این موضوع نشان می‌دهد که مقابله با عفونت تنها شامل ازبین‌بردن باکتری‌ها نیست، بلکه باید مداخله در مسیرهای پیام‌رسانی مولکولی نیز در نظر گرفته شود.

شباهت عملکردی در سایر پاتوژن‌ها

مطالعات دیگری که روی گونه‌های متفاوت باکتریایی انجام گرفته است، نشان می‌دهد که این استراتژی مختل‌سازی ترمیم زخم اختصاصی یک پاتوژن نیست. در یکی از این تحقیقات، کوئوروم‌سنسینگ یک عامل گرم‌منفی شناخته‌شده سبب شد که ترشح فاکتورهای رشد اپی‌تلیالی کاهش یابد و مهاجرت سلول‌های پوست به‌طور کامل متوقف شود. در پژوهش موازی دیگری، مشاهده شد که سیگنال‌های لاکتونی برخی باکتری‌ها موجب افزایش تولید رادیکال‌های آزاد در ناحیه زخم شده و ضمن ایجاد تنش اکسیداتیو، ساختار ماتریکس خارج‌سلولی را نیز تضعیف می‌کنند. آنچه در تمامی این پژوهش‌ها مشترک است، راهبردی است که پاتوژن‌ها برای پنهان‌کردن دشمنی خود در پوشش ارتباط مولکولی اتخاذ می‌کنند. راهبردی که بدون ایجاد التهاب شدید، جبهه دفاعی میزبان را از درون تحلیل می‌برد.

پیچیده‌تر شدن تعریف عفونت در پزشکی نوین

تا چند دهه پیش، تعریف یک زخم عفونی به وجود چرک، بوی بد یا تب عمومی وابسته بود. اما اکنون مشخص شده است که حتی در غیاب این نشانه‌های کلاسیک، نیروهای مولکولی می‌توانند روند ترمیم را مختل کنند. این تحول مفهومی، تشخیص عفونت را از سطح ماکروسکوپی به سطح میکروسکوپی و سیگنالینگ سلولی منتقل کرده است. بنابراین، ممکن است بیماری از نظر ظاهری مشکلی در زخم خود مشاهده نکند، اما روند بهبود به شکلی نامحسوس کند یا متوقف شده باشد. این واقعیت نشان می‌دهد که پزشکان باید در کنار بررسی‌های بالینی، شاخص‌های مولکولی مرتبط با مهار سلولی را نیز ارزیابی کنند. همچنین به نظر می‌رسد که طولانی‌شدن ترمیم زخم تنها ناشی از ضعف ایمنی فرد یا دیابت نیست، بلکه می‌تواند توسط پیام‌رسانی اختصاصی باکتری‌ها مدیریت شود. بر‌پایه یافته‌های جدید، رویکرد درمانی کلاسیک که بیشتر بر تخریب مستقیم باکتری‌ها تمرکز دارد، دیگر کافی به‌نظر نمی‌رسد. اگر سیگنال‌های کوئوروم‌سنسینگ بتوانند حتی در غیاب تکثیر بالا اثرات منفی خود را اعمال کنند، صرفاً کاهش جمعیت میکروبی راه‌حل مطمئنی نخواهد بود. در این صورت، طراحی داروها و پانسمان‌هایی که قادر باشند مسیر پیام‌رسانی باکتریایی را مسدود کنند، اهمیت مضاعف می‌یابد. برخی از پژوهشگران به بررسی ترکیبات مهارکننده کوئوروم‌سنسینگ مانند مشتقات فلوروالکسی‌ها یا مولکول‌های آنتاگونیست کورومونال پرداخته‌اند تا به‌جای نابودی باکتری، زبان آن را خاموش کنند. چنین رویکردی نه‌تنها خطر مقاومت دارویی را کاهش می‌دهد، بلکه اجازه می‌دهد سیستم ایمنی و بافتی بدن بدون مزاحمت مسیر طبیعی ترمیم خود را طی کند. اگرچه داده‌های حاصل از مدل‌های حیوانی و سلولی دیدی نسبتا شفاف از سازوکار مداخله میکروبی ارائه می‌دهند، اما ترجمه این دستاوردها به درمان‌های واقعی با پیچیدگی‌های فراوانی روبه‌رو است. هر محیط زخم ترکیبی منحصر به‌فرد از سلول‌های میزبان، فاکتورهای التهابی، انواع مختلف باکتری و شرایط میکروبی را شامل می‌شود. بنابراین، مسدودکردن یک مسیر پیام‌رسانی ممکن است برای یک فرد کارآمد باشد ولی برای دیگری نه‌تنها مؤثر نباشد بلکه موجب تحریک دیگر مسیرهای میکروبی شود. همچنین باید درنظر داشت که برخی از گونه‌های باکتریایی مفید پوست نیز از سامانه‌های پیام‌رسانی مشابه استفاده می‌کنند و مهار کامل این سیستم‌ها می‌تواند به‌جای فایده، زیان به‌همراه داشته باشد. بنابراین هنر درمانگر آینده باید در ایجاد تعادل باشد؛ تعادلی میان خاموش‌کردن سیگنال‌های مهاجم و حفظ ارتباطات گونه‌های همزیست.

کاربردهای غیرپوستی در اندام‌های دیگر

جالب آن‌که برخی گروه‌های پژوهشی به بررسی اثرات کوئوروم‌سنسینگ بر سایر بافت‌ها مانند دستگاه تنفسی یا دستگاه گوارش نیز پرداخته‌اند. نتایج اولیه حکایت از آن دارد که پیام‌های مولکولی مشابه قادرند فعالیت سلول‌های اپیتلیالی مجاری هوایی را دگرگون کرده یا پاسخ ایمنی مخاطی روده را کاهش دهند. این واقعیت نشان می‌دهد که مفهوم ترمیم تنها محدود به زخم‌های پوستی نیست، بلکه ممکن است طیف گسترده‌ای از بیماری‌های مزمن مانند سینوزیت، کولیت یا حتی آسم تحت تأثیر پیام‌رسانی پنهان میکروبی قرار گیرند. بنابراین درک دقیق این زبان شیمیایی، دریچه‌ای به سوی درمان‌های چندمنظوره و هوشمندانه خواهد گشود.

لزوم تعریف نسل جدیدی از شاخص‌های تشخیصی

پیشرفت‌های اخیر در حوزه طیف‌سنجی جرمی و توالی‌یابی تراشه‌ای، امکان شناسایی سیگنال‌های کوئوروم‌سنسینگ را در مایعات بدنی فراهم کرده است. این توانایی می‌تواند به طراحی تست‌های تشخیصی مبتنی بر «ردیابی پیام مولکولی» منجر شود؛ تست‌هایی که پیش از بروز عفونت مشهود، هشدار لازم را صادر کنند. برای نمونه، اگر بتوان حضور مولکول‌های لاکتونی یا پپتیدی خاص را در ترشحات زخم شناسایی کرد، پزشک می‌تواند وقوع اختلال در ترمیم را پیش‌بینی کرده و از پیش مداخله کند. بدین‌ترتیب، فضای درمانی از واکنش به عفونت به پیشگیری از مهار ترمیم تغییر خواهد کرد.

 پایان مطلب./