دکتر لیلا ستاریان عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان و مسئول گروه چشم این پژوهشگاه، در گفتگو با با خبرنگار سایت بنیان ابتدا در خصوص فعالیت‌های پژوهشی خود تصریح کردند که من از زمان دانشجویی کار تحقیقاتی در حوزه ترمیم شبکیه چشم را شروع کردم و تاکنون نیز این مسیر را ادامه دادم، اکنون نیز یک زمینه جدید به کارم اضافه کردم و آن‌هم موضوع درمان سرطان چشم کودکان یا ریتنوبلاستما است. ولی در مجموع زمینه تحقیقاتی که من در آن مشغول فعالیت هستم، چند شاخه را در برمی‌گیرد که از جمله آنها می‌توان به تمایز سلول‌های RP یا رتینوپیگمانتوزا، رتینوبلاستما و ترمیم عصب بینایی اشاره کرد که این سه مورد را بصورت موازی جلو می‌بریم و البته برای پیش برد این موضوعات با دانشگاه‌های مختلف همکاری داریم.

کدام بیماری‌های چشمی در رویان در حال بررسی است؟

ستاریان در ابتدا تصریح کردند که بیماری‌های چشمی خیلی متعدد است ولی وقتی بیماری می‌شنود که درمانی برای بیماری چشمی به وجود آمده است فکر می‌کند که همه بیماری‌های چشمی در حال درمان شدن هستند ولی اصلا اینطور نیست زیرا در وهله اول باید بدانید که بیماری شما چیست و سپس بدانید که آیا این بیماری قابل درمان است و یا خیر. ولی یک بیماری که تاکنون درمانی خوبی در پژوهشگاه داشته است، بیماری دیستروفی ماکولای وابسته به سن(AMD) است که حتی در سطح دنیا هم در حال انجام است نتایج آن نیز نشان داده که پیوند سلول‌های بنیادی برای این بیماران قابلیت درمانی داشته است. در رابطه با تولید و پیوند عصب بینایی هم ما یک طرح تحقیقاتی را شروع کردیم، که در حال حاضر در مرحله تحقیقاتی بر روی حیوانات است.  لازم به ذکر است در سطح دنیا کارآزمایی بالینی برای بیماری AMD در فاز دوم است و هنوز فاز سوم را شروع نکرده اند. در ایران نیز برای این بیماری در مرحله‌ای هستیم که سلول قابل پیوند به انسان را با پروتکل کاملا مورد اعتمادی تولید کردیم، ولی ادامه کار به تیم مرکز توسعه محصولات پیشرفته سلولی سپرده شد، بنابراین این تیم باید پاسخگو باشد که چه موقع پیوند باید صورت گیرد و چه موقع باید به بیمار منتقل شود و چه کارهایی باید انجام شود، ولی می‌دانیم که در حال حاضر این تیم درحال جمع‌آوری مقدمات و کسب تاییدیه سازمان غدا و دارو برای شروع فاز اول کارآزمایی بالینی هستند.

بیماری رتینت پیگمانتوزا و اشتارگات

ستاریان در ادامه به طور مختصر به معرفی این بیماری‌ها پرداختند و گفتند؛ بیماری دیستروفی ماکولای وابسته به سن (AMD)  از سنین میانسالی شروع شده و به تدریج با از بین رفتن سلول‌ها به نابینایی منجر می‌شود. بیماری اشتارگات یک بیماری ژنتیکی مرتبط با نقص در عملکرد سلول‌های اپی‌تلیوم رنگدانه‌دار شبکیه است که در آن دژنراسیون ماکولا اتفاق می‌افتد و افراد جوان و نوجوان را درگیر می‌نماید که امید می‌رود با استفاده از سلول‌های بنیادی بتوان این بیماری را هم تا حدی درمان کرد. ولی از آنجا که در این بیماری قسمت شبکیه‌ی چشم درگیر می‌شود؛ از روی ظاهر فرد نمی‌توان به وجود این بیماری پی‌برد. بنابراین متخصصان چشم جهان تمرکز بالایی برای درمان این بیماری دارند، زیرا این بیماری یکی از دغدغه‌های علمی چشم پزشکان است و هنوز درمان قطعی برای آن یافت نشده است.  بیماری رتینت پیگمانتوزا (RP) نیز که از سنین نوجوانی شروع می‌شود، مانند اشتارگات ژنتیکی است و اکثر افراد مبتلا به بیماری رتینت پیگمانتوزا هستند ولی در عین حال فکر می‌کنند که به بیماری اشتارگات مبتلا شدند و باید فرد بداند که تاکنون برای بیماری RP هیچ گونه درمان قابل اعتمادی گزارش نشده است. بنابراین برای تشخیص صحیح نوع بیماری لازم است ابتدا به یک چشم پزشک مراحعه کنند و پرونده تشکیل دهند تا مطمئن شوند که به بیماری اشتارگات مبتلا شدند. لازم به ذکر است تاکنون در پژوهشگاه رویان هیچ کار تحقیقاتی برای بیماری اشتارگات انجام نشده است.

آیا برای بیماری اشتارگاد ژن درمانی انجام می‌شود؟

ستاریان در پاسخ به این سوال این گونه عنوان کردند که خیر متاسفانه چون در ایجاد این بیماری ژن‎های زیادی دخیل هستند. بنابراین این بیماری برای ژن درمانی کاندید مناسبی نیست، اما ممکن است در آینده همین بیماری هم یکی از کاندید‌های ژن درمانی شود.

آیا سلول درمانی برای درمان بیماری‌های چشمی به منزله درمان قطعی است ؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که قبل از شروع فازهای کلینیکال ترایال نمی‌توان هیچ نظر قطعی داد چون باید سلول پیوند شود و سپس بر اساس میزان اثرات بهبودی در این افراد نظر داد، چون ممکن است نتایج پیوند برای هر فرد متفاوت باشد و نکته مهمتر اینکه ممکن است برای فردی سلول درمانی به یک درمان ثابت و دائمی تبدیل شود، بنابراین در این خصوص بعدا بایستی نظر داد. نتایج جهانی نیز علی‌رغم اینکه در بیماران پیوند شده اند و مشاهده شده که میزان دید بیماران نیز بهبود یافته است ولی چون هنوز فاز سوم کلینیک ترایال را شروع نکردند نمی‌توانند نظر نهایی را در خصوص درمان موقت یا دائم بیماری اعلام کنند.

کدام کشورها در خصوص درمان بیماری اشتارگات سلول درمانی انجام می‌دهند؟

ستاریان در پاسخ به این پرسش اظهار داشتند: هر کس بخواهد در خارج کشور برای درمان اقدام کند اول باید یک موسسه مورد تایید FDA پیدا کند بنابراین به هر جایی نمی‌توان مراجعه کرد، نکته مهمتر این که با توجه به تجربیات افراد مراجعه کننده به موسسات معتبر، جواب هر موسسه ای به این افراد این بوده است که هیچ گونه داوطلب جدید را نمی‌پذیرند چون خود آنها داوطلبان زیادی در صف انتظار دارند، از سویی دیگر چون این کار هنوز در مرحله آزمایشی است و وارد مرحله درمانی نشده است، بیمارگیری مجدد انجام نمی‌شود. بنابراین اگر مرکزی به شما اعلام کرد که این کار را برای شما انجام می‌دهد مطمئن باشید آنجا مرکز معتبری نیست و حتی متاسفانه مراکزی در ایران نیز معرفی شدند که این پیوند را در نخاع و برخی نواحی دیگر از بدن انجام می‌دهند و با توجه به بررسی‌های انجام شده و مشاهده عدم هیچ گونه اثر درمانی موثر در بیماران پیوند شده، با اطمینان اعلام می‌کنیم که این مراکز معتبر نیستند، چون هیچ گونه مدرک معتبر و تاییدیه ای از FDA ندارند، بنابراین بیماران در این خصوص باید خیلی بررسی و دقت کنند تا به مسیر اشتباهی نروند.

سخن پایانی

بیماران عزیز هیچ گاه نباید ناامید باشند چون علم مثل آب روان است که ممکن است الان که ما می‌گوییم برای یک بیماری درمانی نیست در جایی دیگر در دنیا مقاله ای چاپ شود مبنی بر اینکه موفق شدند یک رویکرد درمانی جدیدی را ارائه دهند، بنابراین هیچ کس نمی‌تواند این ادعا را بکند که برای یک بیماری هیچ درمانی وجود ندارد چون الان تکنولوژی خیلی پیشرفت کرده است و به تبع آن نیز روش‌های درمانی جدیدی ابداع گردیده است. و از طرفی باید بدانیم که یک کار تحقیقاتی نتیجه ده سال زحمت محققان است و حتی ممکن است این زمان باتوجه به میزان امکانات و بودجه بیشتر هم طول بکشد، بنابراین باید تا رسیدن به نتیجه درمانی موثر، صبور باشید و امیدوار.

پایان مطلب/.