به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، خون بندناف که در بندناف و جفت پس از تولد نوزاد باقی می‌ماند، منبعی غنی از سلول‌های بنیادی خون‌ساز (HSCs) است. این سلول‌ها توانایی تبدیل شدن به انواع سلول‌های خونی مانند گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت‌ها را دارند و می‌توانند برای درمان بیماری‌های خونی، ایمنی و متابولیکی استفاده شوند. برخلاف سلول‌های بنیادی مغز استخوان، جمع‌آوری خون بند ناف غیرتهاجمی، بدون درد و خطر برای مادر و نوزاد است. این ویژگی، خون بند ناف را به گزینه‌ای ایده‌آل برای پیوند تبدیل کرده است.

علاوه بر سلول‌های بنیادی خون‌ساز، خون بند ناف حاوی سلول‌های دیگری مانند سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSCs) است که در بافت بند ناف (ژله وارتون) یافت می‌شوند. این سلول‌ها می‌توانند به بافت‌های مختلفی مانند استخوان، غضروف و عضله تبدیل شوند و در پزشکی بازساختی کاربرد دارند. همچنین، مشتقات خون بند ناف مانند پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) و میکروذرات (MPs) به دلیل خواص ترمیمی و ضدالتهابی، در درمان زخم‌ها و بیماری‌های التهابی مورد توجه قرار گرفته‌اند.

یکی از مزایای کلیدی خون بند ناف، نیاز کمتر به تطابق کامل آنتی‌ژن لکوسیت انسانی (HLA) در مقایسه با مغز استخوان است. این ویژگی باعث می‌شود خون بند ناف برای بیمارانی که یافتن اهداکننده مناسب برایشان دشوار است، به‌ویژه در اقلیت‌های قومی، گزینه‌ای مناسب باشد. همچنین، دسترسی سریع به واحدهای ذخیره‌شده در بانک‌های خون بند ناف، امکان درمان فوری را در شرایط اضطراری فراهم می‌کند.

تاریخچه

استفاده از خون بند ناف به عنوان منبعی برای پیوند سلول‌های بنیادی از اواخر دهه 1980 آغاز شد. در سال 1988، اولین پیوند موفق خون بند ناف در پاریس انجام شد، زمانی که دکتر الیان گلوکمن خون بند ناف یک خواهر را برای درمان برادر مبتلا به کم‌خونی فانکونی استفاده کرد. این موفقیت، نقطه عطفی در پزشکی بود و راه را برای توسعه بانک‌های خون بند ناف هموار کرد.

در دهه 1990، بانک‌های عمومی و خصوصی خون بند ناف در سراسر جهان تأسیس شدند. بانک‌های عمومی، مانند بانک خون بند ناف کرت در یونان، بر اساس اهدای خیرخواهانه عمل می‌کنند و واحدهای خون را برای پیوند آلوژنیک (به بیماران غیرمرتبط) ذخیره می‌کنند. بانک‌های خصوصی، خون بند ناف را برای استفاده شخصی یا خانوادگی ذخیره می‌کنند. تا سال 2023، بیش از 800,000 واحد خون بند ناف در بانک‌های عمومی سراسر جهان ذخیره شده و بیش از 40,000 پیوند با استفاده از این منبع انجام شده است.

با این حال، در سال‌های اخیر، ظهور پیوندهای هپلوئیدنتیکال (نیمه‌تطابقی) مغز استخوان، استفاده از خون بند ناف را کاهش داده است. این روش جدید، به دلیل دسترسی آسان‌تر به اهداکنندگان خانوادگی، در برخی موارد جایگزین خون بند ناف شده است. با این وجود، خون بند ناف همچنان به دلیل دسترسی سریع و تنوع HLA، به‌ویژه برای کودکان و بیماران با بیماری‌های خاص مانند لوسمی حاد میلوئیدی، ارزشمند است.

پیوند سلول‌های بنیادی

خون بند ناف در درمان بیش از 80 بیماری، از جمله لوسمی، لنفوم، بیماری‌های متابولیکی و نقص ایمنی، موفقیت‌آمیز بوده است. مطالعات نشان داده‌اند که در کودکان و بیماران با لوسمی غیر در حال بهبودی، پیوند خون بند ناف نتایج مشابه یا حتی بهتری نسبت به پیوند مغز استخوان هپلوئیدنتیکال دارد. در یونان، از سال 2014 تا 2023، از مجموع 1103 پیوند آلوژنیک، تنها 23 مورد از خون بند ناف استفاده کردند، که نشان‌دهنده نیاز به افزایش تنوع HLA در بانک‌های ملی است.

کاربردهای نوین

خون بند ناف فراتر از پیوند، در حوزه‌های مختلفی کاربرد پیدا کرده است:

• ایمونوتراپی: سلول‌های T و NK مشتق از خون بند ناف برای تولید سلول‌های خاص علیه ویروس‌ها (مانند CMV و EBV) و سرطان‌ها (مانند لوسمی) استفاده می‌شوند. در یونان، محصولی به نام LEVIS توسعه یافته که به‌طور همزمان ویروس‌ها و آنتی‌ژن‌های مرتبط با لوسمی را هدف قرار می‌دهد.
• پزشکی بازساختی: سلول‌های مزانشیمی ژله وارتون به دلیل توانایی تمایز به بافت‌های مختلف، در مهندسی بافت قلب، استخوان و غضروف استفاده می‌شوند. بانک‌های یونان روش‌های نوینی برای ذخیره طولانی‌مدت این سلول‌ها با حفظ خواصشان توسعه داده‌اند.
• پلاسمای غنی از پلاکت (PRP): پلاسمای غنی از پلاکت مشتق از خون بند ناف برای درمان زخم‌های دیابتی، بیماری‌های پوستی مانند اپیدرمولیز بولوزا و مشکلات چشمی مانند خشکی چشم استفاده شده است. در یونان، پلاسمای غنی از پلاکت خون بند ناف جایگزین پلاسمای غنی از پلاکت اتولوگ در درمان بیماران دیابتی با ایسکمی اندام شده و نتایج بهتری نشان داده است.
• سلول‌های بنیادی پرتوان القایی (iPSCs): خون بند ناف به عنوان منبعی برای تولید سلول‌های بنیادی پرتوان القایی با HLA هموزیگوس استفاده می‌شود، که می‌تواند نیازهای پیوند را برای درصد قابل‌توجهی از جمعیت پوشش دهد. در یونان، سه هپلوتیپ رایج شناسایی شده‌اند که می‌توانند 5.68٪ از جمعیت را پوشش دهند.

پایداری بانک‌های عمومی

بانک‌های عمومی خون بندناف با چالش‌های مالی مواجه‌اند، زیرا حدود 90٪ واحدهای اهدایی به دلیل معیارهای سختگیرانه (مانند تعداد کم سلول‌های هسته‌دار یا CD34) رد می‌شوند. برای رفع این مشکل، یونان و سایر کشورها استراتژی‌هایی مانند بازیافت واحدهای غیرقابل استفاده برای کاربردهای تحقیقاتی و درمانی توسعه داده‌اند. این رویکرد نه‌تنها هزینه‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه ارزش درمانی خون بند ناف را افزایش می‌دهد.

آینده

آینده خون بند ناف روشن و پر از امکانات است. پیشرفت‌های فناوری و تحقیقات در حال گسترش کاربردهای این منبع زیستی هستند:

• گسترش سلول‌ها: تکنیک‌های جدید برای افزایش تعداد سلول‌های بنیادی در واحدهای خون بند ناف، امکان استفاده از آن‌ها را برای بزرگسالان و بیماران با وزن بالاتر افزایش می‌دهد.
• مهندسی ژنتیک: استفاده از خون بند ناف برای تولید سلول‌های CAR-T و CAR-NK می‌تواند درمان‌های هدفمندتری برای سرطان‌ها ارائه دهد. این سلول‌ها به دلیل خطر کمتر عوارض جانبی، گزینه‌ای امیدوارکننده هستند.
• بانک‌های iPSC: ایجاد بانک‌های جهانی سلول‌های بنیادی پرتوان القایی با هپلوتیپ‌های HLA متنوع، می‌تواند دسترسی به درمان‌های سلولی را برای جمعیت‌های مختلف تسهیل کند. پروژه‌هایی مانند HAPLO-iPS در اروپا در راستای این هدف هستند.
• پزشکی بازساختی و ترمیمی: استفاده از پلاسمای غنی از پلاکت و مشتقات دیگر خون بند ناف در درمان بیماری‌های مزمن مانند زخم‌های دیابتی و بیماری‌های چشمی در حال گسترش است. این روش‌ها می‌توانند جایگزین درمان‌های گران‌قیمت شوند.
• پایداری مالی: با توسعه کاربردهای غیرپیوندی و همکاری با صنایع دارویی، بانک‌های عمومی می‌توانند از طریق بازپرداخت هزینه‌ها پایدارتر شوند. این امر انگیزه اهدای خیرخواهانه را نیز افزایش می‌دهد.

• چالش‌ها

  با وجود پتانسیل بالا، چالش‌هایی مانند تنظیمات قانونی و اخلاقی، به‌ویژه در زمینه رضایت آگاهانه برای استفاده تحقیقاتی، همچنان باقی است. در یونان، والدین باید به‌طور کامل از کاربردهای احتمالی خون اهدایی مطلع شوند. همچنین، حفاظت از داده‌های شخصی اهداکنندگان طبق مقررات اتحادیه اروپا ضروری است.

  نتیجه‌گیری

  خون بند ناف از یک زباله زیستی به یک منبع حیاتی برای درمان بیماری‌های پیچیده و پیشرفت پزشکی تبدیل شده است. تاریخچه آن از اولین پیوند در سال 1988 تا توسعه بانک‌های جهانی، نشان‌دهنده پیشرفت‌های چشمگیر در این حوزه است. دستاوردهای کنونی، از پیوندهای موفق تا کاربردهای نوین در ایمونوتراپی و پزشکی بازساختی، ارزش این منبع را نشان می‌دهند. با ادامه تحقیقات و رفع چالش‌های مالی و قانونی، خون بند ناف می‌تواند در آینده نقش بزرگ‌تری در درمان بیماری‌ها و بهبود کیفیت زندگی بیماران ایفا کند. آگاهی عمومی و حمایت از اهدای خیرخواهانه، کلید تحقق این پتانسیل است.

•