به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، در دنیای پزشکی امروز، خون بندناف که زمانی دور ریخته می‌شد، به یک منبع ارزشمند برای درمان بیماری‌های مختلف تبدیل شده است. این خون، که از بندناف نوزاد پس از تولد جمع‌آوری می‌شود، حاوی سلول‌های بنیادی خون‌ساز است که می‌تواند جان هزاران نفر را نجات دهد. با پیشرفت‌های اخیر در بانکداری و پیوند این واحدها، امید به درمان بیماری‌هایی مانند سرطان خون، اختلالات ژنتیکی و حتی بیماری‌های نورولوژیک افزایش یافته است.

تاریخچه‌ای از کشف تا کاربرد جهانی

داستان خون بند ناف از دهه ۱۹۸۰ آغاز شد، زمانی که دانشمندان متوجه شدند این خون می‌تواند جایگزینی برای مغز استخوان در پیوند سلول‌های بنیادی باشد. اولین پیوند موفق در سال ۱۹۸۸ در فرانسه انجام شد، جایی که خون بند ناف یک نوزاد سالم برای درمان برادر مبتلا به کم‌خونی فانکونی استفاده شد. این پیوند نه تنها بیمار را نجات داد، بلکه راه را برای بانکداری عمومی و خصوصی باز کرد. تا اوایل دهه ۱۹۹۰، بانک‌های عمومی مانند بانک خون نیویورک تأسیس شدند و بیش از ۶۰۰ هزار واحد خون بند ناف در سراسر جهان ذخیره شد.

امروز، بیش از ۳۰ هزار پیوند با استفاده از این واحدها انجام شده و نرخ موفقیت در کودکان به بیش از ۷۰ درصد رسیده است. در بزرگسالان، چالش‌هایی مانند تعداد کم سلول‌ها وجود داشت، اما با روش‌های دوگانه پیوند (استفاده از دو واحد همزمان)، این مشکل کاهش یافته. پیشرفت‌ها نشان می‌دهد که خون بند ناف نه تنها برای درمان سرطان‌های خون مانند لوسمی مفید است، بلکه در اختلالات متابولیک و ایمنی نیز کاربرد دارد. مثلاً در مطالعاتی اخیر، ترکیب خون بند ناف با بازتوانی فیزیکی، مهارت‌های حرکتی کودکان مبتلا به فلج مغزی را به طور قابل توجهی بهبود بخشیده است.

عوامل مؤثر بر کیفیت واحدهای خون بند ناف

کیفیت یک واحد خون بند ناف تعیین‌کننده موفقیت پیوند است. عوامل مختلفی از جمله ویژگی‌های نوزاد و مادر بر این کیفیت تأثیر می‌گذارند. وزن نوزاد یکی از مهم‌ترین عوامل است؛ نوزادان سنگین‌تر معمولاً حجم خون بیشتری تولید می‌کنند که منجر به تعداد بالاتر سلول‌های هسته‌دار کل (TNC) و سلول‌های CD34+ می‌شود. این سلول‌ها، که نشانگر قدرت خون‌سازی هستند، در نوزادان با سن بارداری طولانی‌تر (بیش از ۳۷ هفته) بیشتر دیده می‌شوند.

اندازه سر و دور سینه نوزاد نیز نقش دارد. مطالعات نشان داده که نوزادان با دور سر بزرگ‌تر و دور سینه وسیع‌تر، واحدهای باکیفیت‌تری تولید می‌کنند. وزن جفت هم کلیدی است؛ جفت‌های سنگین‌تر اغلب با حجم خون بالاتر همراه هستند. علاوه بر این، طول بند ناف و ترتیب تولد (نوزادان اول معمولاً خون کمتری دارند) تأثیرگذارند. در تحقیقات اخیر، مشخص شده که استرس زایمان یا زایمان طبیعی می‌تواند کیفیت را کاهش دهد، در حالی که زایمان سزارین انتخابی اغلب نتایج بهتری می‌دهد.

عوامل مادری مانند سن مادر (زیر ۴۰ سال ایده‌آل) و عدم وجود بیماری‌های عفونی مانند هپاتیت یا HIV ضروری است. همچنین، زمان جمع‌آوری خون (حدود ۶۰ ثانیه پس از تولد) و روش نگهداری (در دمای ۴ درجه سانتی‌گراد تا پردازش) بر زنده‌مانی سلول‌ها تأثیر می‌گذارد. اگر حجم جمع‌آوری‌شده کمتر از ۴۰ میلی‌لیتر باشد، واحد اغلب دور ریخته می‌شود، زیرا شانس موفقیت پیوند کم است.

فرآیند بانکداری: از جمع‌آوری تا ذخیره‌سازی

بانکداری خون بند ناف فرآیندی دقیق است که شامل جمع‌آوری، پردازش و ذخیره‌سازی می‌شود. پس از تولد، خون از رگ بند ناف با سوزن مخصوص جمع‌آوری می‌شود و در کیسه‌های استریل قرار می‌گیرد. این خون سپس برای بررسی آلودگی باکتریایی و ویروسی آزمایش می‌شود. اگر تمیز باشد، سلول‌های هسته‌دار شمارش شده و واحد فریز می‌شود.

بانک‌های عمومی، که واحدهای اهدایی را ذخیره می‌کنند، بر اساس استانداردهای جهانی مانند حداقل ۱٫۵ میلیارد سلول هسته‌دار عمل می‌کنند. در بانک‌های خصوصی، خانواده‌ها برای استفاده شخصی هزینه می‌پردازند. پیشرفت‌های اخیر مانند روش‌های کاهش حجم (برای ذخیره آسان‌تر) و اتوماسیون پردازش، کیفیت را افزایش داده است. مثلاً، فناوری‌های جدید انجماد اجازه می‌دهد سلول‌ها بیش از ۲۰ سال زنده بمانند بدون کاهش کارایی.

در سال‌های اخیر، بانک‌ها با ترکیب بانکداری خون بند ناف با تست‌های ژنتیکی و توالی‌یابی ژنومی، خدمات پیشرفته‌تری ارائه می‌دهند. این کار کمک می‌کند تا واحدهای مناسب برای بیماران خاص شناسایی شوند و نرخ موفقیت پیوند افزایش یابد.

مزایا و ریسک‌های پیوند خون بندناف

پیوند خون بند ناف مزایای زیادی دارد. اول، دسترسی سریع: واحدهای ذخیره‌شده آماده استفاده هستند، برخلاف جستجوی اهداکننده مغز استخوان که ماه‌ها طول می‌کشد. دوم، تحمل HLA ناقص: خون بند ناف نیاز به تطابق کامل ندارد، که برای بیماران اقلیت‌های نژادی مفید است. سوم، خطر کمتر GVHD (بیماری پیوند علیه میزبان)، که در پیوندهای مغز استخوان شایع‌تر است.

در کودکان، نرخ بقا پس از پیوند برای لوسمی حاد حدود ۶۰ درصد است. در بزرگسالان، با استفاده از واحدهای دوگانه، این نرخ به ۵۰ درصد رسیده. همچنین، خون بند ناف در درمان بیماری‌هایی مانند تالاسمی و کم‌خونی داسی‌شکل موفق بوده و مطالعات نشان می‌دهد که می‌تواند در بازتوانی پزشکی برای ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده استفاده شود.

اما ریسک‌ها هم وجود دارد. تأخیر در بازسازی خون و پذیرش پیوند یکی از مشکلات اصلی است، که می‌تواند منجر به عفونت‌های شدید شود. تعداد کم سلول‌ها در واحدهای تک، ریسک شکست پیوند را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، هزینه بانکداری خصوصی بالا است و شانس استفاده از واحد ذخیره‌شده کمتر از ۱ درصد تخمین زده می‌شود. در برخی موارد، آلودگی باکتریایی یا کاهش زنده‌مانی سلول‌ها پس از ذوب شدن مشکل‌ساز می‌شود.

برای کاهش ریسک‌ها، روش‌های جدیدی مانند گسترش سلول‌ها در آزمایشگاه (با استفاده از مواد شیمیایی یا سلول‌های پشتیبان) توسعه یافته که زمان انجماد را از ۳۰ روز به کمتر از ۲۰ روز کاهش می‌دهد.

پیشرفت‌های اخیر و کاربردهای نوین

در سال ۲۰۲۵، پیشرفت‌های چشمگیری در این زمینه رخ داده است. FDA اخیراً روش جدیدی برای تکثیر سلول‌های بنیادی تأیید کرده که تعداد سلول‌ها را قبل از پیوند افزایش می‌دهد. این روش می‌تواند واحدهای کوچک را برای بزرگسالان مناسب کند. همچنین، ترکیب خون بند ناف با سلول‌های iPSC (سلول‌های بنیادی القایی) برای درمان بیماری‌های نورولوژیک مانند پارکینسون در حال آزمایش است.

در تحقیقات، استفاده از خون بند ناف برای درمان فلج مغزی نتایج امیدوارکننده‌ای نشان داده؛ کودکان پس از پیوند، بهبود در مهارت‌های حرکتی و شناختی داشته‌اند. بازار جهانی بانکداری خون بند ناف نیز در حال رشد است و تا سال ۲۰۳۴ به بیش از ۵۰ میلیارد دلار می‌رسد، با تمرکز بر فناوری‌های انجماد پیشرفته و اتوماسیون.

در کشورهای در حال توسعه مانند مصر، بانک‌های محلی مانند بانک دانشگاه منصوره، بر عوامل محلی مانند وزن جفت تمرکز کرده‌اند تا کیفیت واحدها را بهبود بخشند. این پیشرفت‌ها نه تنها دسترسی به درمان را افزایش می‌دهد، بلکه هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.

آینده خون بند ناف: امیدها و چالش‌ها

آینده خون بند ناف روشن است. با گسترش بانک‌های عمومی، دسترسی جهانی افزایش می‌یابد و ترکیب با ژن‌درمانی می‌تواند بیماری‌های ژنتیکی را ریشه‌کن کند. محققان پیش‌بینی می‌کنند که تا دهه آینده، خون بند ناف در درمان سرطان‌های جامد و بیماری‌های خودایمنی مانند دیابت نوع ۱ استفاده شود.

اما چالش‌هایی مانند هزینه بالا، نیاز به واحدهای باکیفیت و آموزش عمومی باقی مانده. خانواده‌ها باید آگاه باشند که اهدای عمومی می‌تواند جان دیگران را نجات دهد، در حالی که ذخیره خصوصی گزینه‌ای شخصی است.

در نهایت، خون بند ناف نمادی از امید است؛ یک هدیه کوچک از تولد که می‌تواند زندگی‌های بسیاری را تغییر دهد. اگر در حال برنامه‌ریزی برای فرزند هستید، گزینه بانکداری را جدی بگیرید – این می‌تواند سرمایه‌ای برای آینده باشد.

پایان مطلب./