به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، در دنیای امروز که علم پزشکی با سرعت نور پیشرفت می‌کند، سلول‌های بنیادی دندان به عنوان یک منبع نوظهور و هیجان‌انگیز برای درمان‌های آینده ظاهر شده‌اند. این سلول‌ها که از بافت‌های دندان استخراج می‌شوند، نه تنها می‌توانند مشکلات دندانی را حل کنند، بلکه پتانسیل درمان بیماری‌های جدی‌تر مانند آسیب‌های نخاعی، بیماری‌های قلبی و حتی برخی عفونت‌های ویروسی را دارند. تصور کنید روزی که به جای ایمپلنت‌های مصنوعی، دندان‌های طبیعی خود را بازسازی کنید یا از سلول‌های دندان برای ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده بدن استفاده شود.

سلول‌های بنیادی دندان چیست؟

سلول‌های بنیادی دندان، سلول‌های خاصی هستند که قابلیت خودتجدیدی و تمایز به انواع مختلف سلول‌ها را دارند. این سلول‌ها از بافت‌های دندان مانند پالپ (بافت نرم داخل دندان)، لیگامان پریودنتال (بافت اتصال‌دهنده دندان به لثه) و فولیکول دندان (بافت اطراف دندان در حال رشد) استخراج می‌شوند. برخلاف سلول‌های بنیادی جنینی که بحث‌های اخلاقی زیادی به همراه دارند، این سلول‌ها از دندان‌های شیری افتاده کودکان یا دندان‌های عقل کشیده‌شده بزرگسالان به دست می‌آیند، بنابراین دسترسی به آن‌ها آسان و بدون دردسر است.

این سلول‌ها چندتوان هستند، یعنی می‌توانند به سلول‌های استخوانی، غضروفی، عصبی یا حتی عضلانی تبدیل شوند. برای مثال، سلول‌های بنیادی پالپ دندان (DPSCs) که در مرکز دندان قرار دارند، حاوی سلول‌های مزانشیمی هستند که مانند یک کارخانه کوچک عمل می‌کنند. آن‌ها می‌توانند بافت‌های آسیب‌دیده را ترمیم کنند و حتی سیستم ایمنی بدن را تنظیم نمایند. دانشمندان کشف کرده‌اند که این سلول‌ها از منشأ عصبی-کریستالی هستند، به همین دلیل در بازسازی بافت‌های عصبی بسیار مؤثرند. در آزمایش‌های آزمایشگاهی، این سلول‌ها توانسته‌اند بافت دندان‌مانند تولید کنند، که این نویدبخش درمان‌های طبیعی به جای روش‌های سنتی مانند پر کردن یا کشیدن دندان است.

منابع و انواع سلول‌های بنیادی دندان

دندان‌ها گنجینه‌ای از سلول‌های بنیادی هستند. اصلی‌ترین منابع شامل پالپ دندان دائمی، پالپ دندان شیری (SHED)، لیگامان پریودنتال (PDLSCs)، پاپیلای آپکس (SCAP) و فولیکول دندان (DFPCs) می‌شود. پالپ دندان، که بافت نرم و پرعروق داخل دندان است، غنی‌ترین منبع است. این بافت حاوی سلول‌هایی است که می‌توانند به سرعت تکثیر شوند و به بافت‌های مختلف تبدیل گردند.

برای استخراج، دندان را در شرایط استریل باز می‌کنند و پالپ را خارج می‌نمایند. سپس سلول‌ها در آزمایشگاه کشت داده می‌شوند تا تعدادشان افزایش یابد. جالب است بدانید که سلول‌های بنیادی از دندان‌های شیری کودکان حتی قدرتمندتر هستند، زیرا جوان‌تر و فعال‌ترند. در بانک‌های سلول‌های بنیادی، والدین می‌توانند دندان‌های شیری فرزندانشان را ذخیره کنند تا در آینده برای درمان‌های شخصی‌سازی‌شده استفاده شود. این روش شبیه بانک خون بندناف است، اما ارزان‌تر و در دسترس‌تر.

علاوه بر این، سلول‌های بنیادی از لثه یا استخوان فک هم قابل استخراج هستند، اما پالپ دندان به دلیل دسترسی آسان و پتانسیل بالا، محبوب‌ترین است. مطالعات نشان داده که این سلول‌ها می‌توانند تا ۵۰ نسل تکثیر شوند بدون اینکه خاصیت خود را از دست دهند، که این آن‌ها را به گزینه‌ای ایده‌آل برای مهندسی بافت تبدیل می‌کند.

پتانسیل درمانی در دندان‌پزشکی: تمرکز بر پالپ دندان

یکی از هیجان‌انگیزترین کاربردها، استفاده از سلول‌های بنیادی برای بازسازی پالپ دندان است. پالپ دندان نقش حیاتی در تغذیه و حس دندان دارد، اما عفونت یا ضربه می‌تواند آن را نابود کند، که منجر به درمان ریشه (عصب‌کشی) می‌شود. حالا تصور کنید به جای خارج کردن پالپ، آن را با سلول‌های بنیادی ترمیم کنیم. در کارآزمایی‌های بالینی، سلول‌های بنیادی پالپ دندان را با مواد زیستی مانند هیدروژل ترکیب کرده و به داخل دندان تزریق می‌کنند. این سلول‌ها بافت جدید تولید می‌کنند و دندان را زنده نگه می‌دارند.

برای مثال، در درمان پریودنتیت (بیماری لثه که منجر به از دست رفتن استخوان می‌شود)، سلول‌های بنیادی دندان توانسته‌اند استخوان و بافت لثه را بازسازی کنند. در یک مطالعه اخیر، تزریق سلول‌های پالپ دندان به همراه هیدروژن پراکسید، التهاب را کاهش داد و بافت را ترمیم کرد. همچنین، برای بازسازی استخوان فک، که در ایمپلنت‌ها ضروری است، این سلول‌ها با مواد سرامیکی ترکیب می‌شوند تا استخوان طبیعی تولید شود. تا سال ۲۰۲۵، چندین کارآزمایی فاز ۱ و ۲ نشان داده که این روش ایمن است و بدون عوارض جانبی جدی، استخوان جدید تشکیل می‌دهد.

در اندودنتیک (درمان ریشه)، سلول‌های بنیادی می‌توانند پالپ آسیب‌دیده را جایگزین کنند. کودکان با دندان‌های ناقص می‌توانند از این فناوری بهره ببرند، جایی که سلول‌ها دندان کامل را رشد می‌دهند. این رویکرد نه تنها درد را کاهش می‌دهد، بلکه عمر دندان را افزایش می‌دهد و از نیاز به پروتزهای مصنوعی جلوگیری می‌کند.

کاربردها در پزشکی عمومی: درمان بیماری‌های سیستمیک

سلول‌های بنیادی دندان فراتر از دندان‌پزشکی می‌روند. پتانسیل آن‌ها در پزشکی بازساختی شگفت‌انگیز است. برای نمونه، در درمان آسیب‌های نخاعی، سلول‌های بنیادی پالپ دندان توانسته‌اند سلول‌های عصبی تولید کنند و حرکت را بهبود بخشند. در آزمایش‌های حیوانی، تزریق این سلول‌ها به موش‌های فلج، عملکرد حرکتی را بازگرداند. دانشمندان کشف کرده‌اند که این سلول‌ها می‌توانند به نورون‌های مهاری تبدیل شوند، که در درمان بیماری‌های نورولوژیک مانند پارکینسون مفید است.

در بیماری‌های قلبی، سلول‌های پالپ دندان بافت عضلانی قلب را ترمیم می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهد که آن‌ها عوامل رشد ترشح می‌کنند که رگ‌های خونی جدید می‌سازند و التهاب را کاهش می‌دهند. حتی در درمان کووید-۱۹، این سلول‌ها سیستم ایمنی را تعدیل کرده و عوارض ریوی را کم می‌کنند. در آرتریت، تزریق سلول‌های بنیادی دندان به مفاصل، غضروف را بازسازی می‌کند و درد را تسکین می‌دهد.

جالب‌تر اینکه، در درمان دیابت، سلول‌های بنیادی پالپ دندان می‌توانند به سلول‌های تولیدکننده انسولین تبدیل شوند. در سرطان، آن‌ها بافت‌های آسیب‌دیده پس از شیمی‌درمانی را ترمیم می‌کنند. این سلول‌ها همچنین در بازسازی پوست، کبد و کلیه پتانسیل دارند، زیرا می‌توانند بافت‌های مختلفی تولید کنند. تا سال ۲۰۲۵، کارآزمایی‌های انسانی نشان داده که تزریق سلول‌های پالپ دندان برای درمان پریودنتیت، بافت را بازسازی کرده و حتی در مدل‌های حیوانی، دندان کامل رشد داده است.

پیشرفت‌های اخیر تا سال ۲۰۲۵

در سال‌های اخیر، پیشرفت‌ها سرعت گرفته است. در ۲۰۲۴، محققان هیدروژل‌های هوشمندی ساختند که سلول‌های بنیادی پالپ دندان را حمل می‌کنند و به طور کنترل‌شده آزاد می‌کنند، که این برای درمان‌های دقیق مفید است. یک مطالعه نشان داد که سلول‌های پالپ دندان می‌توانند به سلول‌های عصبی قابل تحریک تبدیل شوند، که نویدبخش درمان اختلالات عصبی است.

در ۲۰۲۵، اولین تزریق سلول‌های پالپ دندان همسان برای پریودنتیت توسعه یافت، که نتایج مثبتی در کاهش التهاب نشان داد. همچنین، ترکیب سلول‌ها با ژن‌درمانی، امکان رشد دندان سوم در بزرگسالان را فراهم کرده است. آزمایش‌های بالینی نشان می‌دهد که تا ۲۰۳۰، رشد دندان طبیعی ممکن شود. در مهندسی بافت، سلول‌ها با چاپ سه‌بعدی ترکیب می‌شوند تا دندان مصنوعی زنده بسازند. پست‌های شبکه‌های اجتماعی پر از اخبار هیجان‌انگیز است، مانند اینکه ژاپنی‌ها در حال آزمایش رشد دندان جدید هستند.

علاوه بر این، بانکینگ سلول‌های بنیادی دندان محبوب شده. شرکت‌ها دندان‌های شیری را ذخیره می‌کنند تا در آینده برای درمان‌های شخصی استفاده شود. این روش ارزان و ایمن است و می‌تواند زندگی میلیون‌ها نفر را تغییر دهد.

چالش‌ها و چشم‌انداز آینده

با وجود هیجان، چالش‌هایی وجود دارد. استانداردسازی استخراج و کشت سلول‌ها سخت است، زیرا هر فرد متفاوت است. هزینه‌های بالا و نیاز به تجهیزات پیشرفته، دسترسی را محدود می‌کند. همچنین، نگرانی‌های ایمنی مانند رد پیوند یا رشد غیرکنترل‌شده سلول‌ها وجود دارد، اما کارآزمایی‌ها نشان می‌دهد که این سلول‌ها ایمن هستند.

آینده روشن است. با پیشرفت ژن‌ویرایش مانند CRISPR، سلول‌ها می‌توانند سفارشی شوند. تصور کنید کلینیک‌هایی که دندان آسیب‌دیده را با سلول‌های خود بیمار ترمیم می‌کنند. در پزشکی، این سلول‌ها می‌توانند درمان‌های ارزان برای بیماری‌های مزمن ارائه دهند. تا دهه آینده، این فناوری بخشی از روتین پزشکی خواهد شد.

نتیجه‌گیری

سلول‌های بنیادی دندان، به ویژه از پالپ، دریچه‌ای به دنیای پزشکی آینده هستند. از بازسازی دندان تا درمان بیماری‌های سیستمیک، پتانسیل آن‌ها بی‌پایان است. با پیشرفت‌های اخیر، ما در آستانه انقلابی هستیم که زندگی را بهتر می‌کند. اگر دندان شیری فرزندتان افتاد، آن را دور نیندازید – شاید کلید سلامتی آینده باشد!

پایان مطلب./