یادداشت چند منبعی
بازگشت بینایی با سلولهای بنیادی؛ امید تازه برای درمان نوع خشک و پیشرفته AMD
در یک پژوهش بالینی تازه، دانشمندان توانستند با پیوند سلولهای بنیادی مشتق از شبکیه چشم، بخشی از بینایی بیماران مبتلا به نوع خشک و پیشرفته دژنراسیون ماکولا وابسته به سن را بازگردانند.
امتیاز:
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، پژوهشگران در این مطالعه، از سلولهای بنیادی پرتوان انسانی برای تولید سلولهای اپیتلیال رنگدانهای شبکیه استفاده کردند و آنها را در ناحیه ماکولا، مرکز بینایی دقیق چشم، پیوند زدند. این سلولها توانستند با بافت شبکیه ادغام شوند و به بازسازی عملکردی کمک کنند. در بیماران گروه دوز پایین، بهبود چشمگیری در توانایی خواندن و وضوح دید ثبت شد. این تحقیق، نخستین گام جدی برای استفاده از سلولدرمانی در درمان نوع خشک AMD محسوب میشود که تاکنون درمان مؤثری برای آن وجود نداشته است.
بیماری دژنراسیون ماکولا وابسته به سن
دژنراسیون ماکولا وابسته به سن، یکی از شایعترین علل نابینایی در سالمندان است. این بیماری به تدریج سلولهای شبکیه را از بین میبرد و باعث از دست رفتن بینایی مرکزی میشود. در نوع خشک این بیماری که سهم عمدهای از موارد را تشکیل میدهد، تجمع مواد زاید و مرگ سلولهای شبکیه در ناحیه ماکولا موجب افت پیشرونده بینایی میشود. برخلاف نوع تر که با تزریق داروهای ضد رگزایی قابل کنترل است، نوع خشک AMD تا امروز فاقد درمان مؤثر بوده است. پیشرفتهای علمی در زمینه سلولهای بنیادی و پزشکی ترمیمی امید تازهای برای بازگرداندن بینایی ایجاد کرده است. پژوهشگران مدتها در تلاش بودند تا با جایگزینی سلولهای آسیبدیده شبکیه با سلولهای سالم، عملکرد بینایی را بازیابی کنند. در این راستا، تیمی بینالمللی از دانشمندان تصمیم گرفتند با بهرهگیری از فناوری سلولهای بنیادی پرتوان القایی، درمانی ایمن و مؤثر برای بیماران مبتلا به AMD خشک طراحی کنند.
تاریخچه
پژوهش در زمینه سلولدرمانی شبکیه از دو دهه پیش آغاز شد. نخستین تلاشها با استفاده از سلولهای جنینی انجام شد، اما نگرانیهای اخلاقی و ایمنی، سرعت پیشرفت این حوزه را کاهش داد. با معرفی سلولهای بنیادی پرتوان القایی در سال ۲۰۰۶، امکان تولید سلولهای شبهجنینی از بافتهای بالغ فراهم شد. این دستاورد مسیر را برای بازسازی بافتهای حساس مانند شبکیه هموار کرد. در سالهای اخیر چند مطالعه پیشبالینی نشان داد که سلولهای اپیتلیال رنگدانهای شبکیه میتوانند پس از پیوند در مدلهای حیوانی، عملکرد بینایی را تا حدی بازگردانند. با این حال، نبود شواهد بالینی در انسان موجب احتیاط در بهکارگیری این روش شده بود. مطالعه اخیر با هدف بررسی اثربخشی و ایمنی این درمان در بیماران واقعی طراحی شد تا مشخص کند آیا سلولهای تمایز یافته میتوانند در بافت انسانی زنده بمانند و عملکرد طبیعی خود را بازیابند.
شیوه مطالعاتی
در این مطالعه بالینی، سلولهای بنیادی پرتوان از اهداکنندگان سالم به دست آمد و در محیط آزمایشگاهی به سلولهای اپیتلیال رنگدانهای شبکیه تمایز داده شد. سلولهای بهدستآمده روی بستری زیستسازگار رشد کردند تا بتوان آنها را بهصورت یک لایه منظم در ناحیه ماکولا پیوند زد. عمل پیوند با کمک میکروسکوپ جراحی انجام شد تا دقت بالایی در جایگذاری سلولها فراهم شود. بیماران به دو گروه دوز پایین و دوز بالا تقسیم شدند. گروه اول مقدار کمتری از سلولهای پیوندی دریافت کرد تا احتمال پاسخ ایمنی کاهش یابد. گروه دوم دوز بالاتری از سلولها را برای بررسی اثر شدت درمان دریافت کرد. پس از جراحی، بیماران طی یک سال از نظر ایمنی، عوارض و تغییرات بینایی تحت پایش قرار گرفتند. آزمونهای خواندن حروف، میدان دید، و تصویربرداری توموگرافی نوری انسجام شبکیه برای سنجش موفقیت درمان استفاده شد.
نتایج
نتایج مطالعه نشان داد در بیماران گروه دوز پایین، بهبود قابل توجهی در عملکرد بینایی رخ داده است. این افراد پس از گذشت یک سال از درمان توانستند در آزمون استاندارد خواندن، ۲۱ حرف بیشتر از قبل بخوانند. همچنین در تصاویر OCT، لایه سلولهای جدید در محل ماکولا مشاهده شد و نشانههایی از ادغام سلولهای پیوندی با بافت بومی به دست آمد. در گروه دوز بالا نیز بهبود نسبی مشاهده شد، اما در برخی بیماران واکنشهای ایمنی خفیف بروز کرد. هیچ نشانهای از رشد غیرطبیعی سلولها یا تشکیل تودههای ناخواسته ثبت نشد. پژوهشگران تأکید کردند که انتخاب دوز مناسب و شرایط دقیق پیوند در موفقیت درمان نقش تعیینکنندهای دارد.
دستاورد
نتایج این پژوهش نقطه عطفی در مسیر پزشکی ترمیمی چشم است. برای نخستین بار نشان داده شد که پیوند سلولهای بنیادی تمایز یافته میتواند بینایی بیماران مبتلا به AMD خشک را بهبود بخشد. این یافتهها نشان میدهد حتی دوز پایین سلولهای پیوندی نیز قادر به بازسازی عملکردی شبکیه هستند. موفقیت این مطالعه نهتنها چشمانداز تازهای برای درمان نابینایی ناشی از دژنراسیون ماکولا گشوده، بلکه الگوی جدیدی برای بازسازی بافتهای عصبی در سایر بیماریهای تحلیلبرنده ارائه کرده است. از دیدگاه علمی، این پژوهش ثابت میکند که سلولهای بنیادی پرتوان میتوانند پس از تمایز دقیق و پیوند در محیط طبیعی چشم، عملکرد خود را حفظ کرده و با سلولهای میزبان هماهنگ شوند. این نتیجه تأییدی بر امکان بهکارگیری سلولدرمانی در درمان بیماریهای عصبی دیگر مانند پارکینسون و آلزایمر نیز محسوب میشود.
گام بعدی مطالعه
پژوهشگران اعلام کردند فاز دوم کارآزمایی بالینی در حال آمادهسازی است تا اثربخشی و ایمنی درمان در جمعیت بیشتری از بیماران بررسی شود. در این مرحله، پارامترهای دقیقتری مانند پایداری عملکرد سلولها، پاسخ ایمنی بلندمدت و میزان دوام بینایی در نظر گرفته خواهد شد. همچنین قرار است ترکیبهای جدیدی از فاکتورهای رشد و محیطهای پیوند مورد آزمایش قرار گیرد تا میزان بقا و ادغام سلولها افزایش یابد.
در کنار مطالعات بالینی، تیم تحقیقاتی به دنبال توسعه فناوریهای چاپ زیستی برای تولید لایههای سهبعدی شبکیه است. هدف نهایی ایجاد یک درمان بازسازی کامل شبکیه و بازگرداندن بینایی در مراحل پیشرفته نابینایی است. اگر فازهای بعدی این مطالعه نتایج مشابهی ارائه دهد، میتوان انتظار داشت در آینده نزدیک سلولدرمانی بهعنوان نخستین درمان مؤثر برای AMD خشک در کلینیکهای تخصصی چشمپزشکی مورد استفاده قرار گیرد.
پایان مطلب/.