به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، کارآزمایی EMERALD نخستین مطالعه در نوع خود است که از ماکروفاژهای خودی مهندسی‌شده برای درمان بیماران مبتلا به سیروز جبران‌نشده (decompensated cirrhosis) استفاده می‌کند. این پروژه، فاز جدیدی از پزشکی ترمیمی را در درمان بیماری‌های مزمن و فیبروتیک آغاز کرده است. در حال حاضر، درمان‌های موجود برای بیماران دچار نارسایی کبدی پیشرفته بسیار محدود بوده و عمدتاً به پیوند کبد وابسته است؛ در حالی که پیوند برای بسیاری از بیماران در دسترس نیست. در مطالعه جدید، پژوهشگران در تلاش‌اند تا با استفاده از ماکروفاژهای اصلاح‌شده، محیط التهابی و فیبروتیک کبد را بازبرنامه‌ریزی کرده و بازسازی طبیعی بافت را فعال کنند. اولین بیمار در بیمارستان رویال اینفریری ادینبورگ درمان شد. بر اساس داده‌های شرکت Resolution Therapeutics، مرحله ابتدایی ایمنی با موفقیت پشت سر گذاشته شده و ثبت‌نام بیماران دیگر نیز در بریتانیا و اسپانیا آغاز گردیده است.

بیماری سیروز کبدی

سیروز کبدی یکی از علل اصلی مرگ در سراسر جهان است. هنگامی که بافت کبدی به‌صورت مزمن دچار التهاب و فیبروز شود، جایگزین بافت طبیعی می‌گردد و عملکرد اندام به شدت مختل می‌شود. در مراحل پیشرفته، این بیماران با عوارض خطرناک مانند آسیت، خون‌ریزی گوارشی، یرقان و انسفالوپاتی کبدی مواجه می‌شوند. درمان‌های موجود تنها می‌توانند پیشرفت بیماری را کند کنند، اما قادر به بازسازی ساختار آسیب‌دیده کبد نیستند. در نتیجه، پیوند کبد آخرین گزینه درمانی باقی می‌ماند. با این حال، کمبود اهداکننده، خطر رد پیوند، و هزینه‌های بالا، ضرورت یافتن جایگزین‌های درمانی را دوچندان کرده است. در سال‌های اخیر، علم پزشکی ترمیمی تلاش کرده است تا با استفاده از سلول‌درمانی و مهندسی زیستی، ظرفیت ذاتی بدن برای ترمیم بافت را فعال کند. در این میان، ماکروفاژها ـ به عنوان سلول‌های کلیدی سیستم ایمنی ـ نقشی محوری در پاکسازی بافت، کنترل التهاب، و ترمیم پس از آسیب دارند. پژوهشگران شرکت Resolution Therapeutics با استفاده از فناوری RNA مهندسی‌شده، موفق شده‌اند ماکروفاژهای خودی را به سلول‌هایی با عملکرد ضد التهابی و ضد فیبروتیک تبدیل کنند. محصول نهایی این فرآیند RTX001 نام دارد.

تاریخچه

پیش از آغاز پروژه EMERALD، تیم تحقیقاتی Resolution Therapeutics مطالعه‌ای به نام MATCH را در بیماران مبتلا به سیروز انجام داده بود. در آن مطالعه، بیماران دوزی از ماکروفاژهای خودی غیرمهندسی‌شده دریافت کردند. نتایج منتشرشده در مجله Nature Medicine نشان داد که درمان ایمن است و برخی شاخص‌های عملکرد کبدی بهبود یافته‌اند. هیچ موردی از مرگ یا عارضه شدید در گروه درمانی گزارش نشد. این داده‌ها انگیزه‌ای قوی برای توسعه نسل مهندسی‌شده ماکروفاژها فراهم کرد. به دنبال موفقیت اولیه، شرکت تصمیم گرفت ماکروفاژها را با فناوری پیام‌رسان RNA (mRNA) بازبرنامه‌ریزی کند تا توانایی ضد التهابی و بازسازی آن‌ها تقویت شود. نتیجه این فرآیند، محصولی به نام RTX001 بود که توانست فاز مطالعات پیش‌بالینی را با موفقیت پشت سر بگذارد و تأییدیه ورود به فاز انسانی را دریافت کند. در نهایت، کارآزمایی EMERALD طراحی شد تا ایمنی و کارایی این درمان را در انسان ارزیابی کند.

شیوه مطالعاتی

کارآزمایی EMERALD به‌صورت چندمرکزی، باز (open-label) و تک‌دسته طراحی شده است. هدف اصلی فاز ۱، ارزیابی ایمنی و تحمل‌پذیری RTX001 در بیماران دارای سابقه نارسایی کبدی است. در فاز ۲، شاخص‌های کارایی و بیولوژیک شامل تغییرات در نمره MELD، حجم آسیت، بیومارکرهای التهابی، و بهبود کیفیت زندگی بیماران مورد ارزیابی قرار خواهند گرفت. مطالعه در دو کشور بریتانیا و اسپانیا اجرا می‌شود و قرار است حداکثر ۲۵ بیمار وارد طرح شوند. برای هر بیمار، ابتدا نمونه خون جمع‌آوری شده و مونوسیت‌های آن استخراج می‌شود. سپس در محیط آزمایشگاهی، این سلول‌ها با استفاده از یک فرآیند اختصاصی مهندسی شده و ویژگی‌های ضد التهاب و ضد فیبروز در آن‌ها فعال می‌گردد. محصول نهایی پس از کنترل کیفی، از طریق تزریق وریدی به بیمار بازگردانده می‌شود. دوره پیگیری اولیه برای بررسی ایمنی ۲۸ روز است و بیماران تا ۱۲ ماه پس از تزریق مورد ارزیابی بالینی و آزمایشگاهی قرار می‌گیرند. داده‌ها در فواصل سه‌ماهه برای پایش پیشرفت درمان ثبت می‌شود.

نتایج اولیه

در حال حاضر تنها داده رسمی منتشرشده مربوط به تزریق اولین بیمار است. بر اساس اعلام Resolution Therapeutics، بیمار مرحله ایمنی را بدون عوارض جانبی جدی سپری کرده است. هیچ موردی از واکنش حاد، شوک، تب یا ناهنجاری آزمایشگاهی مشاهده نشده است. داده‌های اثربخشی هنوز در دسترس نیستند، اما تیم تحقیقاتی گزارش داده که فاز بعدی، تمرکز بر پایش عملکرد کبد و تغییرات بیوشیمیایی دارد. بر اساس پیش‌بینی‌ها، تحلیل اولیه داده‌ها در نیمه دوم سال ۲۰۲۶ منتشر خواهد شد. نتایج مطالعه MATCH، که مبنای توسعه RTX001 بود، نشان داد بیماران دریافت‌کننده ماکروفاژ خودی بهبود قابل توجهی در شاخص‌های بالینی و کیفیت زندگی داشتند. بنابراین انتظار می‌رود نسل مهندسی‌شده این سلول‌ها عملکرد قوی‌تری در بازسازی بافت کبد داشته باشند.

دستاورد

کارآزمایی EMERALD گامی بزرگ در مسیر توسعه درمان‌های سلولی برای بیماری‌های مزمن کبدی است. تاکنون، بیشتر رویکردهای ترمیمی بر سلول‌های بنیادی مزانشیمی یا هپاتوسیت‌ها متمرکز بودند، اما این نخستین بار است که سلول‌های ایمنی با عملکرد تنظیمی برای هدف‌گیری فیبروز مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر ایمنی و اثربخشی RTX001 تأیید شود، این روش می‌تواند جایگزینی غیرتهاجمی برای پیوند کبد باشد. علاوه بر آن، فناوری به‌کاررفته در مهندسی ماکروفاژها، پلتفرمی برای درمان سایر بیماری‌های فیبروتیک مانند فیبروز ریوی، کلیوی و قلبی فراهم می‌کند. این مطالعه همچنین به عنوان الگویی از پزشکی دقیق (Precision Medicine) محسوب می‌شود؛ زیرا از سلول‌های خود بیمار برای درمان استفاده می‌کند و خطر رد ایمنی را به حداقل می‌رساند.

گام بعدی مطالعه

در گام بعدی، تیم تحقیقاتی قصد دارد علاوه بر شاخص‌های ایمنی، به بررسی پایداری طولانی‌مدت سلول‌های تزریق‌شده در بدن بپردازد. همچنین مطالعات مولکولی برای شناسایی تغییرات در میکرو محیط التهابی کبد در دستور کار است. در صورت مشاهده نتایج مثبت، شرکت برنامه دارد فاز ۲b را با تعداد بیشتری از بیماران و طراحی تصادفی کنترل‌شده اجرا کند. هدف نهایی، کسب داده‌های کافی برای ارائه درخواست تأییدیه سازمان داروی اروپا (EMA) است. علاوه بر آن، همکاری‌هایی با مراکز پژوهشی در آمریکا و ژاپن در حال بررسی است تا این فناوری در سایر مناطق نیز آزمایش شود.

نتیجه‌گیری

درمان RTX001 نشان‌دهنده جهشی نو در علم پزشکی ترمیمی است. استفاده از ماکروفاژهای خودی مهندسی‌شده می‌تواند افق جدیدی در درمان بیماری‌های مزمن کبدی بگشاید. اگر نتایج فازهای بعدی نیز موفق باشند، ممکن است تا پایان دهه جاری شاهد ورود نخستین درمان سلولی تأییدشده برای سیروز کبدی به بازار باشیم.

پایان مطلب/.