به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، دانشمندان با استفاده از ترکیب طبیعی آندروگرافولید موفق شده‌اند ظرفیت تکثیر سلول‌های بنیادی خون بند ناف انسان را در محیط آزمایشگاهی به شکل قابل توجهی افزایش دهند. این دستاورد جدید که در نوامبر ۲۰۲۵ در نشریه Scientific Reports منتشر شده، می‌تواند محدودیت مهمی را در کاربرد بالینی این سلول‌ها برای پیوند و درمان بیماری‌های خونی کاهش دهد و زمینه‌ساز تحول در پزشکی بازساختی شود. در پژوهشی که توسط تیمی از زیست‌پزشکان انجام شده است، ترکیب گیاهی آندروگرافولید باعث افزایش چشمگیر تکثیر سلول‌های بنیادی هماتوپوئتیک +CD34 استخراج‌شده از خون بندناف انسان شد. این سلول‌ها که توانایی بازسازی سیستم خونساز بدن را دارند، معمولاً به دلیل تعداد محدود در هر واحد خون بندناف برای درمان‌های بالینی با چالش روبه‌رو هستند. محققان نشان داده‌اند که افزودن مقدار مشخصی از آندروگرافولید به محیط کشت آزمایشگاهی، نه تنها باعث افزایش تعداد این سلول‌ها می‌شود بلکه توان تمایز و کارایی آن‌ها نیز حفظ می‌گردد. این یافته در صورت تأیید در مطالعات بالینی، می‌تواند مسیر جدیدی برای توسعه درمان‌های مبتنی بر سلول‌های بنیادی بند ناف باز کند.

سلول‌های بنیادی خون بندناف

سلول‌های بنیادی خون بند ناف از زمان کشف و استفاده بالینی در دهه ۱۹۸۰ میلادی، به عنوان منبعی ارزشمند برای پیوندهای خونساز و درمان برخی بیماری‌های خونی شناخته شده‌اند. این سلول‌ها که عمدتاً شامل جمعیت CD34+ هستند، توانایی تمایز به انواع سلول‌های خونی و بازسازی کامل سیستم ایمنی را دارند. با این حال، استفاده گسترده از آن‌ها در بیماران بزرگسال همواره با محدودیت تعداد مواجه بوده است. هر واحد خون بند ناف معمولاً فقط حاوی چند میلیون سلول CD34+ است، در حالی که برای پیوند مؤثر در بیماران بالغ، ده‌ها برابر این مقدار نیاز است. به همین دلیل تلاش‌های فراوانی در سال‌های اخیر برای افزایش کارایی یا تکثیر برون‌تنی این سلول‌ها صورت گرفته است. از میان روش‌های پیشنهادی، استفاده از ترکیبات طبیعی و کم‌خطر یکی از مسیرهای جذاب و نوآورانه محسوب می‌شود.

تاریخچه پژوهش

در سال‌های اخیر تحقیقات گسترده‌ای برای یافتن ترکیباتی انجام شده که بتوانند رشد سلول‌های بنیادی را بدون ایجاد جهش یا تغییرات ژنتیکی تحریک کنند. آندروگرافولید، ترکیبی طبیعی استخراج‌شده از گیاه Andrographis paniculata، پیش‌تر به دلیل خواص ضدالتهابی، آنتی‌اکسیدانی و تقویت سیستم ایمنی شناخته شده بود. چند مطالعه مقدماتی در مدل‌های حیوانی نشان داده بود که این ترکیب می‌تواند مسیرهای پیام‌رسانی سلولی مانند STAT3 و NF-κB را تنظیم کند و بقای سلولی را بهبود بخشد. پژوهشگران این فرضیه را مطرح کردند که ممکن است آندروگرافولید با تأثیر بر مسیرهای تنظیمی مشابه، باعث افزایش تکثیر سلول‌های بنیادی خون بند ناف نیز شود.

شیوه مطالعاتی

در این مطالعه، نمونه‌های خون بند ناف از بانک اهداکنندگان انسانی تهیه و سلول‌های CD34+ با استفاده از روش‌های جداسازی مغناطیسی جدا شدند. سپس این سلول‌ها در محیط‌های کشت استاندارد حاوی فاکتورهای رشد خونساز مانند SCF، TPO و FLT3L قرار گرفتند. گروه‌های آزمایشی با دوزهای مختلف آندروگرافولید (در محدوده ۱ تا ۱۰ میکرومولار) تیمار شدند و گروه کنترل تنها فاکتورهای رشد استاندارد را دریافت کرد. پس از گذشت هفت روز، تعداد سلول‌ها، بیان ژن‌های مرتبط با خودنوزایی، و ظرفیت کلونی‌زایی آن‌ها بررسی شد. همچنین با استفاده از آزمون‌های زیستی، توان تمایز سلول‌ها به دودمان‌های خونی مختلف ارزیابی گردید تا اطمینان حاصل شود که ترکیب مورد نظر باعث تغییرات نامطلوب در ماهیت سلول‌ها نشده است.

نتایج پژوهش

نتایج نشان داد که افزودن آندروگرافولید به محیط کشت منجر به افزایش قابل توجهی در تعداد سلول‌های CD34+ شد. در دوز بهینه ۵ میکرومولار، جمعیت سلولی در مقایسه با گروه کنترل تا سه برابر افزایش یافت. آنالیزهای مولکولی نیز نشان دادند که بیان ژن‌های HOXB4 و GATA2، که هر دو نقش کلیدی در حفظ حالت بنیادی سلول‌های خونساز دارند، در سلول‌های تیمار شده بالاتر بود. بررسی‌های عملکردی حاکی از آن بود که سلول‌های تکثیر یافته همچنان توانایی تمایز به گلبول‌های سفید، قرمز و پلاکت‌ها را حفظ کرده‌اند. از نظر ایمنی، هیچ نشانه‌ای از افزایش بیان ژن‌های مرتبط با سرطان‌زایی یا تغییر در چرخه سلولی مشاهده نشد. پژوهشگران نتیجه گرفتند که آندروگرافولید می‌تواند با فعال‌سازی مسیرهای پیام‌رسانی مرتبط با بقا و خودنوزایی، تکثیر سلول‌های بنیادی خون بند ناف را بدون از بین بردن توان تمایز آن‌ها تحریک کند.

دستاورد علمی

این یافته از چند جهت اهمیت دارد. نخست آنکه محدودیت تعداد سلول‌های بنیادی در واحد خون بند ناف یکی از اصلی‌ترین موانع در استفاده از این منبع سلولی برای پیوند در بیماران بالغ است. روش‌های فعلی برای گسترش این سلول‌ها معمولاً شامل استفاده از سایتوکاین‌های گران‌قیمت یا دستکاری ژنی هستند که می‌تواند خطرات ایمنی و هزینه‌های بالا به همراه داشته باشد. استفاده از ترکیب طبیعی و کم‌خطر مانند آندروگرافولید، راهی ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر برای افزایش کارایی درمانی این سلول‌ها ارائه می‌دهد. دوم اینکه یافته‌های این پژوهش می‌تواند به بهبود ذخیره‌سازی و بانک‌داری خون بند ناف نیز کمک کند، زیرا افزایش تعداد سلول‌ها در واحدهای کوچک می‌تواند ارزش هر نمونه را در درمان بیماران مختلف افزایش دهد. سوم آنکه این مطالعه نشان‌دهنده گسترش نگاه میان‌رشته‌ای میان گیاه‌داروشناسی و سلول‌درمانی است، که می‌تواند مسیر توسعه داروهای کمکی برای تقویت سلول‌های بنیادی را هموار کند.

گام بعدی مطالعه

پژوهشگران اعلام کرده‌اند که گام بعدی، بررسی اثر آندروگرافولید در شرایط شبه‌بالینی است. آن‌ها قصد دارند در مدل‌های حیوانی بررسی کنند که آیا سلول‌های تکثیر یافته در حضور این ترکیب، پس از پیوند نیز توان بازسازی پایدار مغز استخوان را دارند یا خیر. همچنین بررسی‌های سم‌شناسی برای تعیین ایمنی مصرف طولانی‌مدت آندروگرافولید در سیستم‌های زنده در دستور کار قرار گرفته است. در صورتی که نتایج حیوانی مثبت باشد، مسیر برای انجام کارآزمایی‌های انسانی در بیماران دچار نارسایی مغز استخوان یا سرطان‌های خونی هموار خواهد شد.

جمع‌بندی
پژوهش جدید منتشرشده در نوامبر ۲۰۲۵ گامی مهم در مسیر توسعه کاربردهای سلول‌های بنیادی بند ناف به شمار می‌آید. ترکیب طبیعی آندروگرافولید توانسته است یکی از چالش‌های اساسی در استفاده از این سلول‌ها را تا حدی برطرف کند: افزایش تعداد مؤثر سلول‌های بنیادی بدون لطمه به کارایی آن‌ها. این دستاورد نه‌تنها می‌تواند به بهبود درمان‌های پیوند خونساز کمک کند، بلکه مسیر تازه‌ای را برای به‌کارگیری ترکیبات گیاهی در پزشکی بازساختی می‌گشاید. در سال‌های آینده انتظار می‌رود ترکیب فناوری‌های زیستی با منابع طبیعی، افق‌های نوینی را برای درمان بیماری‌های مزمن، نارسایی‌های خونی و بازسازی بافت‌ها فراهم آورد.

پایان مطلب/.