به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، پژوهشگران دانشگاه استنفورد موفق شدند در یک کارآزمایی بالینی فاز یک، با استفاده از آنتی‌بادی هدفمند Briquilimab )) ضد پروتئین CD117، شرایط پیوند سلول‌های بنیادی را بدون نیاز به پرتو یا شیمی‌درمانی ژنوتوکسیک فراهم کنند. در این روش سه کودک مبتلا به آنمی فانکونی تحت درمان قرار گرفتند و پس از دو سال پیگیری، نتایج موفقیت‌آمیز و بدون عوارض شدید مشاهده شد. در روش‌های سنتی پیوند سلول‌های بنیادی، حذف سلول‌های خونساز بیمار پیش از پیوند با استفاده از پرتودرمانی و داروهای شیمی‌درمانی صورت می‌گیرد. این فرایند در بیماران دارای نقص در بازسازی DNA مانند آنمی فانکونی خطرناک است و می‌تواند به بروز سرطان یا مرگ منجر شود. تیم تحقیقاتی استنفورد برای نخستین بار با بهره‌گیری از آنتی‌بادی ضد CD117 توانست این مرحله از پیوند را بدون آسیب شدید انجام دهد. این آنتی‌بادی سلول‌های بنیادی بیمار را هدف قرار می‌دهد و حذف می‌کند، در حالی که سایر بافت‌ها سالم باقی می‌مانند. در این مطالعه سه کودک مبتلا به آنمی فانکونی تحت پیوند قرار گرفتند و دو سال پس از درمان، تقریباً صد درصد سلول‌های خونساز بدن آن‌ها از نوع سلول‌های اهداکننده بود. هیچ‌یک از بیماران دچار رد پیوند یا بیماری پیوند علیه میزبان نشدند و همه از وضعیت عمومی مطلوبی برخوردارند.

پیوند سلول‌های بنیادی هماتوپوئتیک

پیوند سلول‌های بنیادی هماتوپوئتیک یکی از درمان‌های حیاتی برای بیماری‌های خونی و نقص‌های مادرزادی مغز استخوان به شمار می‌رود. این روش با جایگزینی سلول‌های بنیادی بیمار با سلول‌های سالم اهداکننده، توانایی بدن در تولید سلول‌های خونی را بازمی‌گرداند. با این حال، مرحله آماده‌سازی بیمار پیش از پیوند – که معمولاً شامل پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی سنگین است – خطرناک‌ترین بخش درمان محسوب می‌شود. در بیماران مبتلا به آنمی فانکونی، این خطر چند برابر می‌شود؛ زیرا ژن‌های معیوب در ترمیم DNA سبب می‌شوند بدن در برابر داروهای ژنوتوکسیک بسیار آسیب‌پذیر باشد. در نتیجه بسیاری از این بیماران از انجام پیوند محروم می‌مانند. پژوهش تازه استنفورد، با حذف پرتو و شیمی‌درمانی و جایگزینی آن با آنتی‌بادی هدفمند، روشی انقلابی ارائه کرده است که می‌تواند مسیر درمان را برای این بیماران تغییر دهد.

تاریخچه پژوهش

تحقیقات درباره نقش CD117 یا گیرنده کیت در سلول‌های بنیادی خونساز به دو دهه پیش بازمی‌گردد. پژوهش‌های اولیه در دانشگاه استنفورد توسط گروهی به رهبری دکتر اروینگ وایسمن نشان داد که مهار این گیرنده می‌تواند سلول‌های بنیادی خونساز را بدون آسیب رساندن به سایر بافت‌ها حذف کند. بر همین اساس ایده استفاده از آنتی‌بادی هدفمند برای حذف سلول‌های بنیادی بیمار به جای پرتودرمانی شکل گرفت. در ادامه، آنتی‌بادی انسانی Briquilimab توسعه یافت و مجوز ورود به آزمایش‌های بالینی را گرفت. این آنتی‌بادی با اتصال دقیق به CD117 بر سطح سلول‌های بنیادی، آن‌ها را از بین می‌برد و محیط را برای پذیرش سلول‌های اهداکننده آماده می‌سازد.

شیوه مطالعاتی

در کارآزمایی فاز یک که در مرکز پزشکی کودکان لوکیل پاکارد وابسته به دانشگاه استنفورد انجام شد، سه کودک زیر ده سال مبتلا به آنمی فانکونی با انواع مختلف ژنی انتخاب شدند. هر بیمار یک دوز وریدی از آنتی‌بادی Briquilimab را دوازده روز پیش از پیوند دریافت کرد. در این فرایند از داروهای سرکوب ایمنی متداول استفاده شد اما هیچ‌گونه پرتودرمانی یا داروی ژنوتوکسیک مانند بوسولفان تجویز نشد.
سلول‌های بنیادی اهداکننده از والدین هر کودک گرفته شد و پیش از پیوند به‌طور ویژه آماده شدند؛ سلول‌های T آلفا و بتا که عامل اصلی بروز بیماری پیوند علیه میزبان هستند، حذف گردیدند و سلول‌های بنیادی CD34+ غنی‌سازی شدند. سپس پیوند انجام شد و بیماران تحت پایش دقیق هماتولوژیک، ایمنی و ژنتیکی قرار گرفتند. شاخص‌هایی مانند زمان بازیابی نوتروفیل، درصد سلول‌های اهداکننده در خون (کیمریسم)، بازسازی گلبول‌های قرمز و پلاکت، و بروز عوارض جانبی ثبت شد.

نتایج
نتایج این کارآزمایی نشان داد که رویکرد جدید بسیار ایمن و مؤثر است. هیچ موردی از رد پیوند یا بروز بیماری حاد پیوند علیه میزبان مشاهده نشد. میانگین زمان بازسازی نوتروفیل‌ها تنها یازده روز بود که معادل یا بهتر از پیوندهای سنتی است. تا دو سال پس از پیوند، میزان کیمریسم تقریباً صد درصد بود؛ یعنی سلول‌های خونساز بیماران کاملاً از نوع اهداکننده شدند. این میزان بسیار فراتر از هدف اولیه پژوهش بود که تنها یک درصد جایگزینی را هدف‌گذاری کرده بود. عوارض جانبی بسیار خفیف بودند؛ موارد محدودی از التهاب دهان گزارش شد و هیچ نشانه‌ای از سمیت کبدی یا نارسایی اندامی مشاهده نگردید.به‌ویژه در نخستین بیمار شرکت‌کننده، پسر ۱۱ ساله‌ای به نام رایدر بیکر، پس از پیوند نشانه‌های بالینی بیماری به طور کامل برطرف شد. او اکنون بدون محدودیت جسمی در فعالیت‌های روزانه و ورزشی شرکت دارد و کیفیت زندگی‌اش به طور چشمگیری بهبود یافته است.

دستاورد پژوهش

یافته‌های این مطالعه نقطه عطفی در تاریخ پیوند سلول‌های بنیادی به شمار می‌رود. برای نخستین بار امکان آماده‌سازی بدن برای پیوند بدون نیاز به پرتو یا شیمی‌درمانی فراهم شده است. این روش نه تنها میزان سمیت را به شدت کاهش داده، بلکه در بیماران بسیار آسیب‌پذیر مانند مبتلایان به آنمی فانکونی نیز کاملاً ایمن و مؤثر عمل کرده است. علاوه بر این، با استفاده از فناوری جدید آماده‌سازی سلول‌های اهداکننده و حذف سلول‌های ایمنی مهاجم، نیاز به یافتن اهداکننده کاملاً سازگار نیز برطرف شده است؛ والدین بیماران می‌توانند به عنوان اهداکننده نیمه‌سازگار انتخاب شوند. این امر می‌تواند دامنه دسترسی به پیوند سلول‌های بنیادی را به طرز چشمگیری گسترش دهد و جان هزاران بیمار در سراسر جهان را نجات دهد.

گام بعدی مطالعه

تیم پژوهشی استنفورد در حال اجرای کارآزمایی فاز دوم برای بررسی گسترده‌تر این روش در کودکان مبتلا به آنمی فانکونی است تا اثربخشی و ایمنی آن در جمعیت بزرگ‌تری از بیماران ارزیابی شود. همچنین، پژوهشگران قصد دارند از این روش در درمان سایر بیماری‌های نارسایی مغز استخوان از جمله آنمی دایموند–بلکفان استفاده کنند. مطالعات موازی نیز در حال بررسی قابلیت استفاده از آنتی‌بادی Briquilimab در بیماران سالمند مبتلا به سرطان‌های خونی هستند که توان تحمل شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی شدید را ندارند.
به موازات این اقدامات، تحقیقات پایه‌ای برای درک بهتر سازوکار حذف سلول‌های بنیادی با آنتی‌بادی CD117، اثرات درازمدت بر بازسازی سیستم ایمنی و بررسی کامل خطرات احتمالی در حال انجام است. پژوهشگران امیدوارند که این رویکرد، نقطه آغاز نسل جدیدی از پیوندهای کم‌سم و ایمن در طب بازساختی باشد.

پایان مطلب/.