دکتر سید جواد مولا، عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس در گفتگو با خبرنگار سایت بنیان، از روند شکل‌گیری مجموعه‌ای از اقدامات ملی در حوزه ژنومیکس، تشخیص مولکولی و مدیریت سرطان در ایران سخن گفت. او در ابتدای این گفتگو تأکید کرد که سال‌ها فعالیت بالینی و پژوهشی در حوزه سرطان، او و گروهی از متخصصان این حوزه را متوجه کمبودهای جدی در ساختار تشخیصی و درمانی کشور کرده است؛ کمبودهایی که عملاً تصمیم‌گیری بالینی را دشوار می‌کرد و بیماران را با هزینه‌ها و تأخیرهای طولانی‌مدت مواجه می‌ساخت. به گفته او، نبود یک اکوسیستم یکپارچه که پژوهش، آزمایشگاه، کلینیک و داده‌های ملی را به هم متصل کند، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی بود که نیاز به بازنگری و برنامه‌ریزی جامع داشت. همین مسئله آغازگر مجموعه‌ای از فعالیت‌ها شد که هدف آن تقویت زیرساخت‌های ملی در حوزه سرطان بود.

این نیاز چگونه به شکل‌گیری برنامه‌های جدید در حوزه سرطان منجر شد؟

مولا توضیح داد که نخستین گام، تشکیل یک گروه مشورتی و علمی بود که بتواند مشکلات موجود را به صورت دقیق شناسایی و راهکارهای عملی ارائه کند. این گروه پس از بررسی گسترده متوجه شد بسیاری از مشکلات، حاصل نبود یک شبکه منسجم علمی و درمانی است. برای مثال، نتایج ژنومی که در بسیاری از کشورها نقش اساسی در انتخاب درمان دارند، در ایران به دلیل نبود امکانات داخلی، با تأخیر بسیار زیادی از خارج دریافت می‌شد. بسیاری از پزشکان نیز دسترسی سریع و مناسب به داده‌های معتبر، راهنماهای درمانی و مقالات تخصصی نداشتند. این عوامل مجموعه‌ای از اقدامات ملی را ضروری کرد.

 در این راستا کنگره کنسر ژنومی چه جایگاهی دارد؟

او یکی از مهم‌ترین این اقدامات را برگزاری کنگره کنسر ژنومی دانست؛ رویدادی سالیانه که نتیجه همکاری بیش از بیست و چهار انجمن علمی و تعداد مشابهی از مراکز کلینیکی و درمانی است. هدف این کنگره، ایجاد یک فضای علمی مشترک برای بررسی آخرین یافته‌ها در حوزه ژنومیکس سرطان، تشخیص مولکولی، درمان‌های هدفمند و پزشکی شخصی‌سازی‌شده است. به گفته دکتر مولا، تاکنون دو دوره از این کنگره برگزار شده و دوره سوم در اردیبهشت پیش رو برگزار خواهد شد. او تأکید کرد که این رویداد توانسته یک زبان مشترک علمی میان پزشکان، پژوهشگران، پاتولوژیست‌ها و متخصصان ژنتیک ایجاد کند و در نهایت مسیر تصمیم‌گیری درمانی در کشور را به سمت دقت بیشتر سوق دهد.

شما در کنار این کنگره، مجموعه‌ای از پایگاه‌های اطلاعاتی را نیز ایجاد کرده‌اید. این پایگاه‌ها با چه هدفی راه‌اندازی شده‌اند؟
او گفت که یکی دیگر از مشکلات جدی در کشور، دسترسی محدود پزشکان به منابع ساختاریافته و قابل اعتماد بود. پزشکان برای هر بیمار نیازمند اطلاعاتی درباره نوع سرطان، جهش‌های شایع، تست‌های ضروری، پروتکل‌های درمانی به‌روز و حتی آمارهای اپیدمیولوژیک هستند. ایجاد هجده پایگاه اطلاع‌رسانی تخصصی سرطان با این هدف انجام شد که یک بستر علمی استاندارد در اختیار متخصصان قرار گیرد. این پایگاه‌ها به صورت کاملاً رایگان در دسترس هستند و اطلاعات آن‌ها به‌طور مستمر به‌روزرسانی می‌شود تا پزشک بتواند در کوتاه‌ترین زمان به داده‌های معتبر دسترسی داشته باشد. این مجموعه‌ها کمک می‌کنند تصمیم‌های درمانی دقیق‌تر و بر پایه آخرین دستاوردهای علمی اتخاذ شود.

تعریفی در خصوص سرطان

مولا در ادامه به تعریفی درباره سرطان پرداخت و گفت سرطان یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت در جهان است و پیچیدگی‌های ژنتیکی و مولکولی آن ضرورت ایجاد زیرساخت‌های منسجم پژوهشی را دوچندان می‌کند. پیشرفت‌های اخیر در ژنومیکس و روش‌های تشخیص مولکولی، امکان شناسایی دقیق جهش‌ها، انتخاب درمان‌های شخصی‌سازی‌شده و پایش مؤثرتر روند بیماری را فراهم کرده است. شکل‌گیری کنسرسیوم‌های علمی و همکاری میان مراکز تحقیقاتی، بالینی و آزمایشگاهی می‌تواند نقش کلیدی در کاهش هزینه‌ها، افزایش سرعت تشخیص و توسعه بانک‌های اطلاعاتی ژنتیکی ایفا کند. چنین اقداماتی در نهایت به بهبود مراقبت‌های بالینی بیماران و ارتقای دانش ملی در حوزه سرطان منجر می‌شود.

درباره سامانه پل ارتباطی بین آزمایشگاه و کلینیک بیشتر توضیح دهید.

به گفته مولا، یکی از حلقه‌های مفقوده در اکوسیستم سرطان، نبود ارتباط مؤثر میان آزمایشگاه‌های ژنومی و کلینیک‌های درمانی بود. پزشکان برای انتخاب تست‌های مولکولی مناسب یا تفسیر نتایج آن، نیازمند اطلاعات تخصصی بودند و بیماران نیز سردرگم می‌ماندند که چه خدمتی برایشان ضروری است. با طراحی این سامانه، ارتباطی یکپارچه میان آزمایشگاه، کلینیک، متخصصان ژنتیک و آنکولوژیست‌ها شکل گرفت. اکنون پزشکان می‌توانند بر مبنای نیاز بیمار، تست‌های دقیق‌تری درخواست کنند و بیماران نیز می‌توانند از مشاوره تخصصی در زمینه انتخاب درمان‌های شخصی‌سازی‌شده بهره‌مند شوند. این روند باعث شده هزینه‌های اضافی کاهش یابد و روند درمان بر اساس داده‌های واقعی و علمی پیش برود.

موضوع دیگری که مطرح کردید، انجام تست‌های تشخیص مولکولی سرطان در داخل کشور است. این اقدام چه تأثیری دارد؟

مولا در ادامه توضیح داد که بسیاری از تست‌های ژنومی سال‌ها به خارج از کشور ارسال می‌شد که این کار نه‌تنها هزینه زیادی برای بیماران ایجاد می‌کرد، بلکه زمان پاسخ‌دهی را به دو ماه یا بیشتر می‌رساند. اکنون با تهیه تجهیزات و تکمیل زیرساخت‌ها، امکان انجام تمام تست‌های ضروری در کشور فراهم شده است. به گفته او، این اقدام سه نتیجه مهم دارد: کاهش قابل توجه هزینه‌ها، افزایش شانس پوشش بیمه‌ای تست‌ها و کوتاه شدن زمان پاسخ‌دهی به یک تا دو هفته. این تغییر برای بیمارانی که انتخاب درمان آن‌ها وابسته به نتیجه تست است، اهمیت بسیار زیادی دارد و می‌تواند روند درمان را سرعت ببخشد.

یکی از مهم‌ترین بخش‌های برنامه شما ایجاد بانک اطلاعاتی سرطان ایران است. این بانک چه کاربردی خواهد داشت؟
او تأکید کرد که کشورهای پیشرفته بانک‌های اطلاعاتی سرطان را به عنوان رکن اصلی پژوهش و تصمیم‌سازی استفاده می‌کنند. در ایران نیز نیاز به چنین بانکی کاملاً محسوس است. این بانک کمک می‌کند پیش‌زمینه ژنتیکی بیماران ایرانی مشخص شود و تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها با جمعیت‌های اروپایی، آمریکایی یا شرق آسیا شناسایی شود. داده‌های این بانک می‌تواند پایه توسعه درمان‌های بومی، طراحی داروهای هدفمند، تحلیل روندهای اپیدمیولوژیک و افزایش دقت پزشکی شخصی‌سازی‌شده باشد. دکتر مولا این بانک را یکی از زیرساخت‌های ضروری برای نسل آینده پژوهشگران و پزشکان دانست که می‌تواند مسیر توسعه علمی کشور را در حوزه سرطان تغییر دهد.

پایان مطلب/.