علیرضا علیزاده، عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان- گروه جنین شناسی و زیرگروه بیولوژی اسپرم، در گفتگو با خبرنگار سایت بنیان، ابتدا به معرفی تیم پژوهشی و هدف گروه پرداختند. مسول این زیرگروه جناب آقای دکتر عبدالحسین شاهوردی هستند. تیم پژوهشی ما در زمینه ناباروری مردان به بررسی موضوعات مختلفی می‌پردازد که یکی از زمینه‌های فعالیت ما، بررسی نقش تغذیه در تولیدمثل با استفاده از مدل‌های حیوانی است. باروری تحت تاثیر عوامل ژنتیکی و غیرژنتیکی (محیط) می باشد و تغذیه به عنوان مهم ترین عامل غیرژنتیکی موثر بر باروری معرفی شده است. بدین سبب روی این موضوع تمرکز کردیم تا بتوانیم درآینده پیشنهادات کاربردی برای بخش کلینیک داشته باشیم. در این راستا برای پیشبرد بهتر فعالیت‌ها و تسریع انتقال دانش از آزمایشگاه به کلینیک، در تمامی طرح‌های پژوهشی با متخصصینی از گروه‌های مختلف درمانی ناباروری زنان و ناباروری مردان در پژوهشگاه رویان همکاری داریم.

بررسی همزمان تاثیر اسیدهای چرب و ویتامین Dبر باروری

علیزاده در ادامه به خروجی‌های حاصل از بررسی این موضوع اشاره کردند و گفتند، مطالعات تغذیه و ناباروری جنس نر از سال 1389، با بررسی روی مدل‌های حیوانی آغاز شده است. خروجی این فعالیت‌ها، انتشار کتاب و چاپ مقاله مروری در مجله آندرولوژی بوده است. نتایج تحقیقات ما نشان داد که اسیدهای چرب امگا 3 اثرات مطلوبی بر باروری دارد، در ادامه نیز به بررسی همزمان تاثیر اسیدهای چرب و ویتامین E پرداختیم، که بازهم نتایج، اثرات مطلوب این دو ماده با هم را بر باروری نشان داد. دستاوردهای ارزشمند این زیرگروه تحقیقاتی در مجلات معتبر به چاپ رسیده و عمده فعالیت‌ها با داوری در مجلات بین المللی معتبر، منتشر شده است.

همچنین به مدت 5 سال است که با طرح این سوال که آیا بافت چربی تاثیری بر باروری مردان و زنان دارد؟ تحقیقات خود را ادامه داده‌ایم. لذا تمرکز مطالعات اخیر ما در راستای انجام مطالعات در زمینه چربی و و باروری بوده است.

 آیا رژیم غذایی می‌تواند مشکلات ناشی از انجماد تخمدان و اسپرم را کاهش دهد یا خیر؟

 علیزاده در این خصوص گفت یکی از مباحث جدید در دنیای علم انجماد (کرایوبیولوژی)، کاهش صدمات ناشی انجماد- یخ گشایی با تغییر در رژیم غذایی و انتقال اسیدهای چرب خاص به بافت یا سلول مورد نظر برای انجماد است. برای پاسخ به این سوال نخست به بررسی نقش رژیم غذایی اسیدچرب در مدل‌های حیوانی و تاثیر آن بر کیفیت انجماد اسپرم پرداختیم. به این نتیجه رسیدیم که اسیدهای چرب امگا3 و ویتامین E خیلی موثر هستند و اثرات مطلوبی دارند.

علیزاده در ادامه افزودند، در خصوص موضوع تغذیه و انجماد در جنس نر، مطالعات زیادی در سراسر دنیا انجام شده است و ایران همراستا با سایر کشورها کار را پیش می‌برد؛ ولی در خصوص جنس ماده در موضوع تاثیر تغذیه برانجماد تخمدان، تاکنون مطالعه‌ای منتشر نشده بود. لذا در جنس ماده، ما مطالعات را بر روی مدل حیوانی مرغ تخم گذار شروع کردیم که یکی از بهترین مدل‌ها برای بررسی تخمدان است. در  این طرح  به بررسی نقش اسیدهای چرب امگا3 و ویتامین E  بر روی فریز بافت تخمدان مرغ تخم گذار پرداختیم و توانستیم صدمات ناشی از انجماد را کاهش دهیم. نتایج این کار در دو مجله معتبر بین المللی به چاپ رسید و نیز با ارایه سخنرانی در کنگره جهانی انجمن کرایوبیولوژی، حاصل زحمات دانشجوی دکتر گروه جنین شناسی سرکار خانم دکتر ریحانه ناطقی، به سمع و نظر متخصصین رسید. لازم بذکر است پروژه رساله دکتری خانم دکتر ناطقی، به عنوان دانشجوی نمونه سال 1399 در بخش کشاوورزی و منابع طبیعی در ایران، برگزیده شده است.

سندرم تخمدان پلی کیستیک

یکی از بیماری بسیار شایع در سنین باروری زنان، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) می باشد. هرچند مطالعات بسیاری در خصوص بررسی بافت چربی در زنان مبتلا به PCOS انجام شده است؛ اما مطالعات اندکی در مورد بافت چربی زنان باردار مبتلا به PCOS منتشر شده است. این مساله با وجود احتمال تأثیر سندرم تخمدان پرکیست بر سلامت مادر و فرزندان اهمیت مطالعه د راین زمینه را دوچندان کرده است و  به تایید مقالات منتشر شده فرزندان حاصل از این مادران در معرض ابتلا به مشکلاتی مثل اوتیسم و سایر مشکلات هستند. لذا درک بهتر و بیشتر ما از متابولیسم در بافت چربی زنان باردار مبتلا به PCOS اهمیت دارد.

تفاوت بیان ژن‌‌‌‌های مرتبط با متابولیسم استروییدها، در چربی زیر جلدی ناحیه شکمی زنان باردار مبتلا و غیر‌مبتلا به PCOS نشان داد که بیان ژن‌‌‌‌های مربوط به متابولیسم کورتیزول در بافت چربی زنان مبتلا به سندرم تخمدان پرکیست متفاوت است.

روش مورد مطالعه برای ارزیابی بافت چربی و سنتز استروئیدها در خانم‌های مبتلا PCO

این پروژه مشترک بین سه گروه از پژوهشکده علوم تولیدمثل پژوهشگاه رویان انجام شد. در سال 1397 با همکاری خانم دکتر شاه حسینی (گروه ژنتیک پژوهشگاه رویان) و خانم دکتر معینی (گروه ناباروری زنان پژوهشگاه رویان) و دکتر علیزاده (گروه جنین شناسی پژوهشگاه رویان) به بررسی بافت چربی و سنتز استروئید‌ها در خانم‌های مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCO) پرداختیم. در این طرح از بافت چربی شکمی 12 زن باردار مبتلا به PCOS و 36 زن باردار غیر مبتلا، با خصوصیات عمومی تقریبا مشابه (خصوصیاتی مانند سن و شاخص توده بدنی) نمونه بافت چربی با مجوز کمیته اخلاق پژوهشگاه رویان، حین سزارین برداشته شد. سپس بیان 15 ژن مرتبط با متابولیسم استروییدها در بافت چربی زیرجلدی ناحیه شکمی در دو گروه فوق بررسی و مقایسه گردید. حاصل این کار که به همت دانشجوی دوره دکترای تخصصی بیوشیمی، سرکار خانم دکتر ندا امامی انجام شد؛ انتشار سه مقاله در مجلات بین‌المللی  IJFS, Adipocyte, BMC Pregnancy and Childbirth  و یک مقاله فارسی در ژورنال دانشکده پزشکی دانشگاه اصفهان بود. نکته جالب توجه، تغییرات بیان ژن‌های دخیل در متابولیسم کورتیزول بود که برای نخستین بار در بافت چربی مادران مبتلا به PCOS ، گزارش شد و راهگشای مطالعات آینده در این زمینه خواهد بود.

بیان ژن‌‌‌‌های درگیر در متابولیسم گلوکوکورتیکوئیدها و مینرالوکورتیکوئیدها در مادران مبتلا به PCO متفاوت بود

نتایج این پژوهش نشان داد، بیان ژن‌‌‌‌های درگیر در متابولیسم گلوکوکورتیکوئیدها و مینرالوکورتیکوئیدها در زنان باردار مبتلا و غیر مبتلا به PCOS در بافت چربی زیرجلدی ناحیه شکم متفاوت است. این یافته حائز اهمیتی است که نیاز به تحقیق بیشتر دارد. زیرا مطالعات نشان داده است که سطح هورمون های آندروژن و تستستورون در مادران مبتلا به PCO بالاست، ولی در این مطالعه ما مشاهده کردیم علاوه بر افزایش بیان ژن‌های هرمون‌های آندروژن و تستستورون، ژن‌های دخیل در متابولیسم کورتیزول نیز بسیار بالاست. بنابراین هورمون کورتیزول نیز در این سندروم و اثرات جانبی PCOS بر سلامت فرزند احتمالاً نقش دارد. مشکلی که مادران مبتلا به PCO دارند، احتمال بالای تولد نوزاد مبتلا به اوتیسم است و نقش کلیدی 1000 روز اول زندگی در این مورد مطرح میشود و لذا اهمیت این موضوع به این خاطر است که در زمینه ابتلا فرزندان حاصل از مادران دچار PCOS به بیماری اوتیسم دانش اندکی وجود دارد. بنابراین، هر یافته ای در تکمیل این پازل ارزشمند است.

افزایش سن باعث ایجاد اکسیداسیون در DNA اسپرم می‌شود

موضوع دیگری که ما به آن پرداختیم، اکسیداسیون DNA اسپرم و بررسی عوامل ایجاد کننده شکست و اکسیداسیون در  DNA اسپرم است. ما با مطالعه جامع روی حدود 1200 مرد مراجعه کننده به پزوهشگاه رویان،  اهمیت تست بررسی شکت DNA اسپرم را  به عنوان یک تست کلیدی در بخش درمانی نشان دادیم. همچنین با حمایت معاونت محترم درمان پژوهشگاه رویان، جناب آقای دکتر احمد وثوق و با همکاری محققین از کشور فرانسه در زمینه تحقیقاتی، در حال تکمیل اطلاعات برای تست اکسیداسیون در  DNA اسپرم هستیم.

تاثیر اسیدآمینه‌های شاخه دار بر ناباروری مردان

موضوع دیگری که ما در آن مشغول فعالیت هستیم، تاثیر اسیدآمینه‌های شاخه دار (Brancehd-chain amino acids) بر ناباروری مردان است. عمده ترین محل متابولیسم این سه اسیدامینه بافت چربی می باشد.  به نظر میرسد که یکی از حلقه های مفقوده در ارتباط پیشچیده چاقی و دیابت، اختلال در متابولیسم این گروه از اسیدهای امینه است. مطالعه ما نشان داد که چاقی بر میزان این اسیدهای آمینه در خون و مایع سمینال مردان اثرگذار است. بنابراین ما به دنبال این هستیم که تست تشخیص این اسیدآمینه را به عنوان یک بیومارکر دخیل در پیش بینی ناباروری ناشی از سندروم متابولیک و ایجاد دیابت وارد تست های مکمل کنیم.

سخن پایانی

هدف اصلی ما از انجام تمامی این طرح‌ها که با ایده، مشاوره و کمک اساتید و همکاران پزشک بخش درمان انجام می‌گیرد این است که بتوانیم بر اساس نیاز‌های درمانی و با هدف حل مشکلات در زمینه ناباروری هم راستا با سایر کشورهای پیشرفته دنیا، تست‌های تشخیصی جدیدی را وارد کلینیک کنیم.

پایان مطلب/.