به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، درمان‌های مبتنی بر سلول‌های CAR T به عنوان یک پیشرفت چشمگیر در درمان بیماری‌های سرطانی شناخته شده‌اند. این روش درمانی با هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی خاص، توانسته است نتایج قابل توجهی را در بیماران مبتلا به سرطان‌های خونی نشان دهد. با این حال، استفاده از این درمان در بیماران مبتلا به بیماری‌های خودایمنی، چالش‌های جدیدی را به همراه داشته است.

بازتعریف مفهوم ایمنی درمان در بیماران خودایمنی

تا پیش از ورود سلول‌هایCAR T  به عرصه درمان بیماری‌های غیرسرطانی، مفهوم ایمنی درمان در بیماران خودایمنی عمدتاً به کنترل عوارض جانبی داروهای سرکوب‌گر ایمنی خلاصه می‌شد. اما در حال حاضر، با ظهور روش‌های مداخله‌ای پیشرفته‌تری مانند درمان‌های سلولی، این تعریف در حال تغییر است. به عنوان مثال، بروز سندرم‌های سمی موضعی یا تغییرات دینامیک در پروفایل ایمنی بیمار که ممکن است هفته‌ها پس از دریافت سلول‌ها ظاهر شوند، نشان می‌دهند که ایمنی تنها به عوارض فوری محدود نیست، بلکه باید به پیامدهای بلندمدت و تعاملات پیچیده ایمنی‌سلولی نیز توجه شود. از این‌رو، تعریف جدیدی از ایمنی درمانی در حال شکل‌گیری است که شامل پایش بلندمدت، سنجش بیومارکرهای خاص و حتی مداخلات بازدارنده قبل از بروز علائم می‌شود. چنین بازتعریفی می‌تواند چارچوب تصمیم‌گیری بالینی را متحول کند و پزشکان را به سمت طراحی پروتکل‌هایی سوق دهد که متناسب با خطرات نهفته هر بیمار باشند. با شناسایی این سندرم‌های جدید و پیچیدگی پاسخ ایمنی در بیماران غیرسرطانی، محققان به دنبال طراحی نسل‌های جدیدی از سلول‌هایCAR T هستند که بتوانند به شکل هوشمندانه‌تری فعال شوند. یکی از راهکارهای پیشنهادی، استفاده از گیرنده‌هایی است که تنها در حضور سیگنال‌های التهابی خاصی در بافت‌های آسیب‌دیده فعال می‌شوند، به‌طوری‌که خطر فعال‌سازی در بافت‌های سالم به حداقل برسد. همچنین، برخی تلاش‌ها بر توسعه سوئیچ‌های خاموش‌کننده متمرکز شده‌اند که در صورت بروز واکنش شدید، بتوانند فعالیت سلول‌هایCAR T  را متوقف کنند. این فناوری‌ها هنوز در مراحل ابتدایی هستند، اما درس‌آموخته‌های بالینی از بیماران خودایمنی می‌توانند نقش مهمی در تسریع توسعه آن‌ها ایفا کنند و راه را برای درمان‌های هدفمند و ایمن‌تر هموار سازند.

ظهور سندرم جدید سمیت در بیماران خودایمنی

مطالعات اخیر نشان داده‌اند که بیماران مبتلا به بیماری‌های خودایمنی که تحت درمان با سلول‌های CAR T قرار می‌گیرند، ممکن است به یک سندرم جدید سمیت مبتلا شوند. این سندرم، که با نام "سندرم سمیت مرتبط با سلول‌های مؤثر ایمنی محلی" شناخته می‌شود، با علائمی مانند التهاب شدید در بافت‌های خاص، تب، خستگی و دردهای عضلانی همراه است. این علائم می‌توانند به شدت کیفیت زندگی بیماران را تحت تأثیر قرار دهند و نیاز به مداخلات درمانی فوری داشته باشند.

تفاوت در پاسخ به درمان بین بیماران سرطانی و خودایمنی

در حالی که بیماران سرطانی تحت درمان با سلول‌های CAR T معمولاً با عوارضی مانند سندرم آزادسازی سیتوکین و نوروپاتی مواجه می‌شوند، بیماران خودایمنی ممکن است به دلیل ویژگی‌های خاص سیستم ایمنی‌شان، به شکل متفاوتی به این درمان پاسخ دهند. به عنوان مثال، در یک مطالعه، بیماران مبتلا به لوپوس سیستمیک که تحت درمان با سلول‌های CAR T  قرار گرفتند، بهبودی قابل توجهی در علائم بیماری نشان دادند، اما برخی از آن‌ها به عوارضی مانند کاهش شدید سلول‌های خونی و افزایش خطر عفونت‌ها مبتلا شدند.

پیش‌زمینه‌ای بر درمان‌های CAR T در بیماری‌های غیرسرطانی

درمان با سلول‌هایCAR T  که ابتدا برای مقابله با سرطان‌های مقاوم به درمان توسعه یافته بود، اخیراً مورد توجه برای درمان بیماری‌های خودایمنی نیز قرار گرفته است. اساس این روش، طراحی مجدد سلول‌هایT  فرد بیمار برای هدف قرار دادن آنتی‌ژن‌های خاص است. در حالی که در بیماری‌های بدخیم این آنتی‌ژن‌ها اغلب متعلق به سلول‌های سرطانی هستند، در بیماری‌های خودایمنی، هدف، سلول‌هایی است که به اشتباه بافت‌های خودی را مورد حمله قرار می‌دهند. این شیوه نوین، امید تازه‌ای برای بیمارانی ایجاد کرده که به درمان‌های متداول پاسخ نداده‌اند.

مرز باریک میان سرکوب ایمنی و فعال‌سازی بیش‌از‌حد

در بیماران خودایمنی، کنترل سیستم ایمنی بسیار حساس‌تر از بیماران سرطانی است، زیرا خطر فعال‌سازی بیش‌از‌حد یا سرکوب شدید همواره وجود دارد. برخلاف بیماران سرطانی که در آن‌ها تقویت سیستم ایمنی برای نابودسازی سلول‌های بدخیم مطلوب است، در بیماران خودایمنی، چنین تقویتی می‌تواند باعث شعله‌ور شدن حملات ایمنی به بافت‌های سالم شود. همین پیچیدگی، علت اصلی بروز سندرم‌های سمی تازه در این دسته از بیماران قلمداد می‌شود.

تفاوت‌های بافتی

یکی از نکات مهمی که در پژوهش‌های اخیر به آن توجه شده، نقش محیط بافتی در بروز سندرم سمیت است. بافت‌هایی مانند مفاصل، پوست، ریه یا مغز که در بسیاری از بیماری‌های خودایمنی درگیر هستند، دارای میکرو محیط‌های منحصر‌به‌فردی هستند که می‌توانند پاسخ‌های ایمنی را شدت بخشند. بنابراین، فعال‌سازی موضعی سلول‌هایCAR T  در این بافت‌ها می‌تواند منجر به التهاب شدید یا حتی آسیب غیرقابل برگشت شود، بدون آن‌که نشانه‌هایی از سمیت سیستمیک مشاهده شود.

لزوم طراحی پروفایل اختصاصی برای بیماران خودایمنی

برای پیشگیری از بروز عوارض شدید، برخی پژوهشگران پیشنهاد داده‌اند که طراحی سلول‌های CAR T باید متناسب با نوع بیماری خودایمنی، شدت آن، و ویژگی‌های ژنتیکی هر بیمار انجام شود. این نوع درمان شخصی‌سازی‌شده می‌تواند شدت پاسخ ایمنی را کنترل کرده و احتمال بروز سندرم سمیت را به حداقل برساند. چنین رویکردی نه‌تنها اثربخشی درمان را افزایش می‌دهد، بلکه امنیت آن را نیز تضمین می‌کند.  با توجه به ظهور این سندرم جدید سمیت، ضروری است که بیماران خودایمنی تحت درمان با سلول‌های CAR T به دقت پایش شوند. این پایش باید شامل ارزیابی منظم علائم بالینی، آزمایش‌های خونی و تصویربرداری‌های لازم باشد. در صورت بروز علائم سمیت، مداخلات درمانی مانند استفاده از داروهای ضدالتهابی، کورتیکواستروئیدها و در برخی موارد، توقف موقت درمان با سلول‌های CAR T ممکن است ضروری باشد. اگرچه درمان با سلول‌های CAR T پتانسیل بالایی در درمان بیماری‌های خودایمنی دارد، اما ظهور عوارض جدید مانند سندرم سمیت مرتبط با سلول‌های مؤثر ایمنی محلی، نشان‌دهنده نیاز به تحقیقات بیشتر در این زمینه است.

پایان مطلب./