لوسمی میلوئیدی حاد (AML) یکی از شایع‌ترین انواع سرطان خون در بزرگسالان است که با تولید غیرطبیعی سلول‌های خونی ناسالم در مغز استخوان و خون شناخته می‌شود. این بیماری به دلیل مقاومت در برابر درمان‌های رایج مانند شیمی‌درمانی، درمانش دشوار است. در سال‌های اخیر، تحقیقات علمی بر روی سلول‌های بنیادی لوسمی (LSC) و نقش آنها در پیشرفت و عود بیماری متمرکز شده است. سه مطالعه علمی اخیر، راهکارهای جدیدی برای درمان لوسمی میلوئیدی حاد پیشنهاد داده‌اند که شامل پیوند سلول‌های بنیادی، هدف‌گیری پروتئین‌های خاص و آزادسازی سلول‌های بنیادی لوسمی از جایگاه خود در مغز استخوان است.

سلول‌های بنیادی چیستند؟

سلول‌های بنیادی مانند دانه‌های جادویی بدن هستند که می‌توانند خودشان را تکثیر کنند و به انواع مختلف سلول‌های بدن تبدیل شوند. در مغز استخوان، سلول‌های بنیادی خون‌ساز (HSC) وظیفه تولید سلول‌های خونی سالم مانند گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها را بر عهده دارند. این سلول‌ها در یک مکان خاص در مغز استخوان زندگی می‌کنند که به آن "نیچ" یا جایگاه سلول‌های بنیادی می‌گویند. نیچ مثل یک خانه امن است که سلول‌های بنیادی را محافظت می‌کند، به آنها اجازه می‌دهد در حالت استراحت (سکون) بمانند یا در زمان نیاز فعال شوند و سلول‌های جدید تولید کنند.

در بیماری لوسمی میلوئیدی حاد ، برخی از سلول‌های بنیادی خون‌ساز دچار تغییرات ژنتیکی می‌شوند و به سلول‌های بنیادی لوسمی (LSC) تبدیل می‌گردند. این سلول‌ها شبیه سلول‌های بنیادی سالم هستند، اما به جای تولید سلول‌های خونی سالم، سلول‌های سرطانی تولید می‌کنند که در بدن پخش می‌شوند و به اندام‌ها آسیب می‌رسانند. LSC‌ها می‌توانند در نیچ مغز استخوان پنهان شوند، جایی که از شیمی‌درمانی در امان می‌مانند و بعداً باعث بازگشت بیماری می‌شوند. به همین دلیل، دانشمندان در تلاشند تا راه‌هایی برای پیدا کردن و از بین بردن این سلول‌ها پیدا کنند.

لوسمی میلوئیدی حاد چیست؟

لوسمی میلوئیدی حاد یک نوع سرطان خون است که در آن مغز استخوان به‌طور غیرطبیعی سلول‌های نابالغ (به نام بلاست‌ها) تولید می‌کند. این سلول‌ها نمی‌توانند به گلبول‌های سفید سالم تبدیل شوند و به‌تدریج جای سلول‌های سالم را در خون و مغز استخوان می‌گیرند. این موضوع باعث می‌شود بدن در برابر عفونت‌ها ضعیف شود، اکسیژن کافی به بافت‌ها نرسد و مشکلاتی مانند خونریزی ایجاد شود. بیماران مبتلا به لوسمی میلوئیدی حاد  معمولاً علائمی مانند خستگی شدید، تب، عفونت‌های مکرر، کبودی یا خونریزی غیرعادی را تجربه می‌کنند.

طبق آمار انجمن سرطان آمریکا، در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۹,۹۴۰ مورد جدید لوسمی میلوئیدی حاد و ۱۱,۱۸۰ مرگ ناشی از این بیماری در ایالات متحده گزارش شد. میانگین سنی تشخیص لوسمی میلوئیدی حاد حدود ۶۸ سال است، اما این بیماری می‌تواند افراد جوان‌تر را نیز تحت تأثیر قرار دهد. درمان استاندارد لوسمی میلوئیدی حاد شامل شیمی‌درمانی با داروهایی مانند سیتارابین و آنتراسیکلین است که برای از بین بردن سلول‌های سرطانی طراحی شده‌اند. در برخی موارد، پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز نیز انجام می‌شود. با این حال، بیش از ۷۰٪ بیماران پس از درمان دچار عود بیماری می‌شوند، زیرا سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها در برابر داروها مقاوم هستند و می‌توانند بیماری را دوباره ایجاد کنند.

پیوند سلول‌های بنیادی برای درمان لوسمی میلوئیدی حاد

یکی از روش‌های مهم برای درمان لوسمی میلوئیدی حاد ، پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز آلوژنیک است. در این روش، سلول‌های بنیادی سالم از یک اهداکننده به بیمار منتقل می‌شوند تا مغز استخوان بیمار را بازسازی کنند و سیستم ایمنی او را تقویت کنند. این روش به‌ویژه برای بیمارانی که به شیمی‌درمانی پاسخ خوبی نداده‌اند یا بیماری‌شان عود کرده است، مفید است.

مطالعه‌ای در چین روی بیماران ۵۵ سال و بالاتر مبتلا به لوسمی میلوئیدی حاد یا سندرم‌های میلودسپلاستیک (MDS) انجام شد که نشان داد پیوند آلوژنیک می‌تواند در این گروه سنی مؤثر باشد. این مطالعه به‌صورت گذشته‌نگر داده‌های بیماران را بررسی کرد و نشان داد بیمارانی که در مرحله خاموشی بیماری (remission) بودند، پس از پیوند شانس بهبودی بیشتری داشتند. این موضوع به‌ویژه برای بیماران مسن‌تر که معمولاً نمی‌توانند درمان‌های سنگین را تحمل کنند، امیدوارکننده است.

با این حال، پیوند سلول‌های بنیادی چالش‌هایی نیز دارد. یکی از مشکلات اصلی، خطر بیماری "پیوند علیه میزبان" (GVHD) است که در آن سلول‌های اهداکننده به بدن بیمار حمله می‌کنند و باعث التهاب و آسیب به اندام‌ها می‌شوند. همچنین، یافتن اهداکننده‌ای که از نظر ژنتیکی با بیمار سازگار باشد، گاهی دشوار است. خوشبختانه، پیشرفت در تکنیک‌های پیوند و داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، این روش را ایمن‌تر و مؤثرتر کرده است.

هدف‌گیری پروتئین‌های EZH2 و EZH1

یکی دیگر از رویکردهای نوین برای درمان لوسمی میلوئیدی حاد ، تمرکز بر پروتئین‌هایی است که به سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها کمک می‌کنند در نیچ مغز استخوان پنهان شوند. دو پروتئین کلیدی به نام‌های EZH2 و EZH1 در تنظیم ژن‌های LSC‌ها نقش دارند و به آنها اجازه می‌دهند در حالت سکون بمانند و از شیمی‌درمانی جان سالم به در ببرند.

مطالعه‌ای نشان داد که مهار همزمان EZH2 و EZH1 می‌تواند سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها را از حالت سکون خارج کند و آنها را به داروهای شیمی‌درمانی حساس‌تر کند. این روش مثل این است که سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها را از یک مخفیگاه امن بیرون بکشیم و در معرض حمله داروها قرار دهیم. در آزمایش‌های پیش‌بالینی، این رویکرد باعث کاهش تعداد سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها و بهبود نتایج درمان شد.

این روش به دلیل هدف‌گیری خاص سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها، عوارض کمتری برای سلول‌های سالم دارد و می‌تواند به‌عنوان مکملی برای شیمی‌درمانی استفاده شود. آزمایش‌های بالینی در حال انجام است تا اثربخشی این روش در بیماران واقعی بررسی شود. نتایج اولیه نشان می‌دهند که این استراتژی می‌تواند راهی جدید برای افزایش موفقیت درمان لوسمی میلوئیدی حاد باشد.

آزادسازی سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها از جایگاه سلول‌های بنیادی

استراتژی دیگری که دانشمندان در حال بررسی آن هستند، آزادسازی سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها از نیچ مغز استخوان است تا بتوان آنها را با شیمی‌درمانی از بین برد. سلول‌های بنیادی لوسمی ها از طریق مولکول‌هایی مانند CXCL12 و گیرنده آن CXCR4 به نیچ متصل می‌شوند. این اتصال مثل یک لنگر است که سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها را در جای خود نگه می‌دارد و از دسترسی داروها به آنها جلوگیری می‌کند.

داروهایی مانند پلریکسافور (AMD3100) و BL-8040 طراحی شده‌اند تا این اتصال را مختل کنند و سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها را به جریان خون بفرستند، جایی که شیمی‌درمانی می‌تواند آنها را راحت‌تر هدف قرار دهد. در آزمایش‌های بالینی، پلریکسافور در ترکیب با شیمی‌درمانی، نرخ بهبودی کامل را در برخی بیماران تا ۶۷٪ افزایش داد. BL-8040 نیز نتایج چشمگیری داشت و باعث کاهش ۵۷.۷٪ در تعداد سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها در مغز استخوان شد.

این روش مثل این است که سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها را از یک قلعه محافظت‌شده بیرون بکشیم و در میدان باز با آنها مبارزه کنیم. با این حال، چالش‌هایی مانند ماندگاری برخی سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها در مغز استخوان و نیاز به تنظیم دقیق دوز داروها وجود دارد. دانشمندان در حال کار روی بهبود این روش‌ها هستند تا اثربخشی آنها را افزایش دهند.

چرا این تحقیقات مهم هستند؟

لوسمی میلوئیدی حاد یک بیماری پیچیده است که درمان آن به دلیل مقاومت سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها دشوار است. تحقیقات جدید نشان می‌دهند که با ترکیب روش‌هایی مانند پیوند سلول‌های بنیادی، مهار پروتئین‌های EZH2 و EZH1 و آزادسازی سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها از نیچ، می‌توان شانس بهبودی بیماران را افزایش داد. این روش‌ها به‌جای حمله به کل مغز استخوان، روی هدف‌گیری دقیق سلول‌های سرطانی تمرکز دارند و عوارض جانبی کمتری ایجاد می‌کنند.

علاوه بر این، پیشرفت در فناوری‌های تشخیصی مانند توالی‌یابی تک‌سلولی به پزشکان کمک می‌کند تا جهش‌های خاص در سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها را شناسایی کنند و درمان‌هایی متناسب با هر بیمار طراحی کنند. این رویکرد به سمت درمان‌های شخصی‌سازی‌شده، آینده درمان لوسمی میلوئیدی حاد را روشن‌تر می‌کند.

آینده درمان لوسمی میلوئیدی حاد

در آینده، انتظار می‌رود درمان لوسمی میلوئیدی حاد به سمت ترکیبی از روش‌های مختلف پیش برود. برای مثال، یک بیمار ممکن است ابتدا دارویی برای آزادسازی سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها دریافت کند، سپس تحت شیمی‌درمانی هدفمند قرار گیرد و در نهایت پیوند سلول‌های بنیادی انجام دهد. همچنین، درمان‌های جدید ممکن است با داروهای مهارکننده EZH2 و EZH1 ترکیب شوند تا اثربخشی بیشتری داشته باشند.

دسترسی به این درمان‌های پیشرفته در سراسر جهان نیز یک اولویت است. در حال حاضر، بسیاری از این روش‌ها در مرحله آزمایش بالینی هستند و نیاز به زمان و سرمایه‌گذاری دارند تا به‌طور گسترده در دسترس قرار گیرند. با این حال، هر قدم در این مسیر به معنای امید بیشتر برای بیماران و خانواده‌هایشان است.

نتیجه‌گیری

لوسمی میلوئیدی حاد یک بیماری سخت و چالش‌برانگیز است، اما تحقیقات جدید در مورد سلول‌های بنیادی لوسمی و جایگاه آنها در مغز استخوان، راه‌های جدیدی برای درمان باز کرده‌اند. پیوند سلول‌های بنیادی، هدف‌گیری پروتئین‌های EZH2 و EZH1 و آزادسازی سلول‌های بنیادی لوسمی ‌ها از نیچ، همگی روش‌هایی هستند که می‌توانند با همکاری یکدیگر، شانس بهبودی بیماران را افزایش دهند. با ادامه این تحقیقات، می‌توان امیدوار بود که در سال‌های آینده، درمان لوسمی میلوئیدی حاد نه‌تنها مؤثرتر، بلکه شخصی‌تر و با عوارض کمتری باشد. این پیشرفت‌ها نشان‌دهنده قدرت علم در مبارزه با یکی از دشوارترین بیماری‌های عصر ما هستند.

پایان مطلب./