به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، کولیت اولسراتیو (UC) یکی از بیماری‌های التهابی مزمن روده است که زندگی میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار داده است. این بیماری با علائمی مانند درد شکمی، اسهال خونی، و خستگی مداوم همراه است و می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را به شدت کاهش دهد. در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های علمی در حوزه سلول‌های بنیادی، به‌ویژه سلول‌های بنیادی روده (ISCs) و سلول‌های بنیادی مزانشیمی مشتق از بند ناف (UMSCs)، امیدهای تازه‌ای برای درمان این بیماری ایجاد کرده است.

کولیت اولسراتیو چیست؟

کولیت اولسراتیو یک بیماری التهابی مزمن روده (IBD) است که لایه داخلی روده بزرگ و مقعد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری باعث التهاب و زخم‌هایی در مخاط روده می‌شود که علائمی مانند اسهال خونی، درد شکمی، کاهش وزن، و خستگی را به دنبال دارد. برخلاف بیماری کرون (یکی دیگر از انواع IBD)، کولیت اولسراتیو معمولاً فقط روده بزرگ را درگیر می‌کند و التهاب به‌صورت پیوسته در این ناحیه گسترش می‌یابد.

علت دقیق کولیت اولسراتیو هنوز مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی، و اختلالات سیستم ایمنی در بروز آن نقش دارند. درمان‌های سنتی شامل داروهای ضدالتهابی مانند 5-آمینوسالیسیلیک اسید (5-ASA)، کورتیکواستروئیدها، و داروهای بیولوژیک مانند آنتی‌بادی‌های ضد TNF یا ضد اینتگرین است. با این حال، برخی بیماران به این درمان‌ها پاسخ نمی‌دهند یا عوارض جانبی شدیدی را تجربه می‌کنند. به همین دلیل، محققان به دنبال روش‌های درمانی جدید، مانند استفاده از سلول‌های بنیادی، هستند.

سلول‌های بنیادی: امیدی برای درمان

سلول‌های بنیادی به دلیل توانایی منحصربه‌فردشان در خودنوزایی، تمایز به انواع سلول‌های مختلف، و تنظیم سیستم ایمنی، در سال‌های اخیر توجه زیادی را در پزشکی بازساختی جلب کرده‌اند. دو نوع سلول بنیادی که در درمان کولیت اولسراتیو مورد بررسی قرار گرفته‌اند، عبارتند از:

1. سلول‌های بنیادی روده (ISCs): این سلول‌ها در لایه داخلی روده قرار دارند و وظیفه بازسازی و ترمیم بافت روده را بر عهده دارند.
2. سلول‌های بنیادی مزانشیمی مشتق از بند ناف (UMSCs): این سلول‌ها از بند ناف انسان به دست می‌آیند و به دلیل خواص ضدالتهابی و ایمونومدولاتوری (تنظیم‌کننده سیستم ایمنی) قوی، برای درمان بیماری‌های التهابی مانند UC مناسب هستند.

در ادامه، یافته‌های دو مطالعه اخیر را بررسی می‌کنیم که نشان می‌دهند چگونه این سلول‌ها می‌توانند به بهبود بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو کمک کنند.

سلول‌های بنیادی روده (ISCs) و ترمیم سد روده‌ای

مطالعه‌ای که در مجله Frontiers in Medicine منتشر شد، به نقش سلول‌های بنیادی روده در ترمیم سد مخاطی روده در بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو پرداخته است. سد روده‌ای، که شامل لایه موکوس و اتصالات محکم بین سلول‌های اپیتلیال است، در روده سالم نقش حفاظتی دارد و از ورود باکتری‌ها و مواد مضر به جریان خون جلوگیری می‌کند. در کولیت اولسراتیو، این سد آسیب می‌بیند و باعث التهاب مزمن می‌شود.

سلول‌های بنیادی روده در کریپت‌های روده (ساختارهای کوچک لوله‌ای در دیواره روده) قرار دارند و به‌طور مداوم سلول‌های جدید اپیتلیال تولید می‌کنند تا بافت روده را بازسازی کنند. در بیماران مبتلا به UC، این سلول‌ها تحت فشار التهابی قرار می‌گیرند و عملکردشان مختل می‌شود. این مطالعه نشان داد که تقویت فعالیت ISCs می‌تواند به بازسازی سد روده‌ای کمک کند. برای مثال:

• بازسازی اپیتلیال: ISCs می‌توانند سلول‌های آسیب‌دیده روده را جایگزین کنند و به ترمیم زخم‌ها و کاهش التهاب کمک کنند.
• تنظیم سیگنال‌های التهابی: این سلول‌ها با تنظیم مسیرهای سیگنالینگ مانند Wnt و Notch، که در رشد و تمایز سلولی نقش دارند، به کاهش التهاب کمک می‌کنند.
• بهبود عملکرد سد روده‌ای: بازسازی اتصالات محکم و لایه موکوس توسط ISCs باعث کاهش نفوذپذیری روده و جلوگیری از نشت مواد مضر می‌شود.

این مطالعه تأکید می‌کند که تقویت ISCs از طریق روش‌های دارویی یا ژن‌درمانی می‌تواند یک استراتژی درمانی نویدبخش برای بیماران UC باشد. با این حال، این روش هنوز در مراحل اولیه تحقیق است و نیاز به مطالعات بیشتری برای کاربرد بالینی دارد.

سلول‌های بنیادی مزانشیمی بند ناف (UMSCs): یک درمان بالینی

مطالعه منتشرشده در مجله Stem Cell Research & Therapy، اثربخشی و ایمنی درمان با سلول‌های بنیادی مزانشیمی مشتق از بند ناف را در بیماران مبتلا به UC متوسط تا شدید بررسی کرده است. این مطالعه در بیمارستان مردمی استان هنان چین انجام شد و 43 بیمار که به درمان‌های سنتی پاسخ نداده بودند، در آن شرکت کردند.

روش مطالعه و نتایج

در این مطالعه، بیماران دوز مشخصی از UMSCs (1×10⁶ سلول به ازای هر کیلوگرم وزن بدن) دریافت کردند. نتایج کلیدی این مطالعه عبارتند از:

• بهبود علائم بالینی: پس از 2 ماه، 73.2% از بیماران (30 نفر از 41 نفر) به درمان پاسخ دادند و 41.5% (17 نفر) به بهبودی کامل (remission) رسیدند. علائمی مانند درد شکمی، اسهال خونی، و دفعات اجابت مزاج کاهش یافت.
• کاهش التهاب: سطح سیتوکین‌های التهابی مانند IL-6، IL-8، IL-12، و IL-17A در پلاسمای بیماران کاهش یافت، در حالی که سطح IL-10 (یک سیتوکین ضدالتهابی) افزایش یافت. این تغییرات نشان‌دهنده کاهش التهاب سیستمیک است.
• بهبود شاخص‌های اندوسکوپی و هیستولوژیکی: امتیاز مایو (Mayo Score)، امتیاز اندوسکوپی مایو، شاخص شدت اندوسکوپی کولیت اولسراتیو (UCEIS)، و شاخص نانسی (Nancy Index) پس از درمان به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافتند. این نشان‌دهنده بهبود زخم‌های روده‌ای و کاهش التهاب در بافت بود.
• افزایش نشانگرهای سلامت: سطح هموگلوبین و آلبومین در بیماران افزایش یافت که نشان‌دهنده بهبود وضعیت تغذیه‌ای و سلامت عمومی است.
• ایمنی درمان: هیچ عارضه جانبی جدی در طول یا پس از درمان با UMSCs گزارش نشد.

مکانیسم‌های احتمالی UMSCs

این مطالعه چندین مکانیسم را برای اثربخشی UMSCs پیشنهاد می‌کند:

1. تنظیم سیستم ایمنی: UMSCs با تنظیم سلول‌های ایمنی مانند سلول‌های T، ماکروفاژها، و نوتروفیل‌ها، التهاب را کاهش می‌دهند. این سلول‌ها می‌توانند تعادل بین سلول‌های Th1/Th17 (التهابی) و Treg (ضدالتهابی) را بهبود بخشند.
2. کاهش پیری سلولی: سطح پروگرین (یک نشانگر پیری سلولی) در پلاسمای بیماران UC قبل از درمان بالا بود، اما پس از درمان با UMSCs به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافت. این نشان می‌دهد که UMSCs می‌توانند پیری زودرس سلول‌ها را بهبود دهند.
3. ترمیم بافت: UMSCs با ترشح فاکتورهای رشد و وزیکول‌های خارج سلولی (EVs)، به بازسازی بافت آسیب‌دیده روده کمک می‌کنند.
4. تنظیم فلور روده: این سلول‌ها می‌توانند ترکیب میکروبیوم روده را بهبود دهند که نقش مهمی در کاهش التهاب دارد.

عوامل تأثیرگذار بر اثربخشی

تحلیل‌های آماری نشان داد که سن یک عامل مستقل تأثیرگذار بر اثربخشی درمان است. بیماران جوان‌تر پاسخ بهتری به درمان با UMSCs نشان دادند (نسبت شانس: 0.875، بازه اطمینان 95%: 0.797-0.959). این ممکن است به دلیل کاهش توانایی بازسازی و تنظیم ایمنی در افراد مسن‌تر باشد.

چرا UMSCs جذاب هستند؟

سلول‌های بنیادی مزانشیمی بند ناف نسبت به سایر منابع MSC (مانند مغز استخوان یا بافت چربی) مزایای متعددی دارند:

• دسترسی آسان: بند ناف به‌راحتی پس از زایمان قابل جمع‌آوری است و مشکلات اخلاقی کمتری نسبت به سایر منابع دارد.
• تکثیر بالا: UMSCs توانایی تکثیر و تمایز بالایی دارند و می‌توان آن‌ها را به مقدار زیاد در آزمایشگاه تولید کرد.
• خواص ضدالتهابی قوی: این سلول‌ها در مقایسه با MSCهای دیگر، اثرات ضدالتهابی و ایمونومدولاتوری قوی‌تری دارند.
• پیری کمتر: UMSCs کمتر دچار پیری سلولی می‌شوند که این ویژگی آن‌ها را برای درمان بیماری‌های مزمن مناسب‌تر می‌کند.

محدودیت‌ها و چالش‌ها

با وجود نتایج امیدوارکننده، مطالعات محدودیت‌هایی دارند:

• اندازه نمونه: مطالعه UMSCs با 43 بیمار انجام شد که نمونه کوچکی است. مطالعات بزرگ‌تر و چندمرکزی برای تأیید نتایج مورد نیاز است.
• عود بیماری: حدود 50% از بیمارانی که در ماه دوم به درمان پاسخ دادند، در پیگیری‌های بعدی عود کردند. این نشان می‌دهد که ممکن است نیاز به تزریق‌های مکرر یا درمان نگهدارنده باشد.
• مراحل اولیه ISCs: استفاده از ISCs هنوز در مرحله تحقیقات آزمایشگاهی است و برای کاربرد بالینی نیاز به زمان بیشتری دارد.
• هزینه و دسترسی: درمان‌های سلول‌های بنیادی ممکن است گران باشند و در بسیاری از کشورها به‌طور گسترده در دسترس نیستند.

آینده درمان با سلول‌های بنیادی

تحقیقات در مورد سلول‌های بنیادی در درمان کولیت اولسراتیو همچنان در حال پیشرفت است. برای بهبود اثربخشی این روش‌ها، محققان پیشنهاد می‌کنند:

• بهینه‌سازی دوز: بررسی دوزهای مختلف UMSCs برای یافتن بهترین مقدار درمانی.
• ترکیب درمانی: استفاده از سلول‌های بنیادی در کنار درمان‌های سنتی برای نتایج بهتر.
• مهندسی ژنتیک: اصلاح ژنتیکی سلول‌های بنیادی برای افزایش توانایی آن‌ها در هدف‌گیری بافت‌های آسیب‌دیده.
• وزیکول‌های خارج سلولی (EVs): استفاده از EVs مشتق از MSCها به‌جای خود سلول‌ها، که می‌تواند ایمن‌تر و ساده‌تر باشد.

نتیجه‌گیری

کولیت اولسراتیو یک بیماری چالش‌برانگیز است که درمان‌های سنتی در بسیاری از موارد کافی نیستند. سلول‌های بنیادی، به‌ویژه ISCs و UMSCs، با توانایی‌های ترمیمی و تنظیم‌کننده سیستم ایمنی، امیدهای تازه‌ای برای بیماران ایجاد کرده‌اند. مطالعه Frontiers in Medicine نشان داد که ISCs می‌توانند سد روده‌ای را ترمیم کنند، در حالی که مطالعه Stem Cell Research & Therapy اثربخشی و ایمنی UMSCs را در بهبود علائم بالینی و کاهش التهاب تأیید کرد. با این حال، برای تبدیل این روش‌ها به درمان‌های استاندارد، نیاز به تحقیقات گسترده‌تر و رفع چالش‌های موجود است. این پیشرفت‌ها نشان‌دهنده آینده‌ای روشن برای بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو است، جایی که درمان‌های شخصی‌سازی‌شده و کم‌عارضه می‌توانند کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود بخشند.

پایان مطلب./