به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، در یک کشف هیجان‌انگیز، پژوهشگران دریافته‌اند که برخی از داروهای ضدسرطان می‌توانند آسیب‌های ناشی از بیماری آلزایمر در مغز را معکوس کنند. آن‌ها با تحلیل نحوه‌ی بیان ژن‌ها در سلول‌های مغزی، متوجه شدند که برخی داروهای تاییدشده توسط FDA می‌توانند آسیب‌های سلولی ناشی از آلزایمر را جبران کنند.

بیماری آلزایمر (AD)

بیماری آلزایمر (AD) یک اختلال نورودژنراتیو است که تأثیرات شدیدی بر افراد، خانواده‌ها و جامعه دارد و با این حال، هنوز درمان قطعی برای آن وجود ندارد. بیماران مبتلا به آلزایمر دچار زوال تدریجی حافظه، تغییرات رفتاری، و نارسایی‌های شناختی و حرکتی می‌شوند که در نهایت منجر به کاهش کیفیت زندگی آن‌ها می‌گردد. در حال حاضر، بیش از ۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان به آلزایمر یا سایر دمانس‌های مرتبط مبتلا هستند و پیش‌بینی می‌شود این عدد تا سال ۲۰۵۰ سه برابر شود. هزینه‌های جهانی مربوط به این بیماری سالانه از یک تریلیون دلار فراتر می‌رود، و آلزایمر را به یکی از پرهزینه‌ترین شرایط سلامت در جهان تبدیل کرده است. از این‌رو، اقدام فوری برای توسعه درمان‌های مؤثرتر و در دسترس‌تر ضروری است. با وجود تلاش‌های گسترده در تحقیقات پیش‌بالینی و بالینی، توسعه دارو برای آلزایمر با چالش‌های بزرگی مواجه است و در دهه‌های اخیر، نرخ شکست در این حوزه حدود ۹۸٪ بوده است. گزینه‌های درمانی فعلی عمدتاً به مدیریت علائم محدود می‌شوند. حتی ایمن‌درمانی‌هایی که به‌تازگی تأیید شده‌اند نیز تنها تأثیرات جزئی بر پیشرفت بیماری دارند. عدم وجود درمان‌های مؤثر ناشی از ناهمگونی پاتولوژیک در آلزایمر است. اگرچه مشخصه‌ی برجسته‌ی بیماری آلزایمر پروتوپاتی (بیماری ناشی از اختلالات پروتئینی) است، که با پلاک‌های خارج‌سلولی آمیلوئید-بتا (Aβ) و کلافه‌های درون‌سلولی نوروفیبریلاری تاو (NFTs) شناخته می‌شود،  اخیراً، شواهد جدیدی نشان می‌دهند که تمرکز تحقیقات به‌سمت یک فاز سلولی پیچیده‌تر از آلزایمر در حال تغییر است. به‌طور سنتی، تحقیقات آلزایمر مبتنی بر یک مدل نورونی بوده است که بر مکانیسم‌های مولکولی مؤثر بر اختلال سیناپسی، از دست رفتن نورون‌ها و نورودژنراسیون تمرکز دارد. با این حال، مطالعات اخیر نقش بحرانی اختلال عملکرد سلول‌های گلیال در پیشرفت بیماری را برجسته کرده‌اند، با فرآیندهایی همچون التهاب عصبی، اختلالات متابولیک، و زوال میلین که توسط میکروگلیا، آستروسیت‌ها، و الیگودندروسیت‌های نادرست‌کار هدایت می‌شوند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که هم آسیب‌پذیری نورونی و هم عدم حمایت کافی از سوی سلول‌های گلیال مختل‌شده، بخشی اساسی از مکانیسم‌های ناهمگون زمینه‌ساز بیماری آلزایمر هستند. با در نظر گرفتن ماهیت چندعاملی آلزایمر، رویکردهای درمانی سنتی که بر یک نشانه بیماری یا پاتولوژی‌های در سطح بافت کلی تمرکز دارند، اغلب ناکافی هستند و منجر به نتایج درمانی متغیر می‌شوند.

درمان آلزایمر با ترکیب دو داروی ضدسرطان

دانشمندان در دانشگاه UCSF و مؤسسه گلاداستون موفق به شناسایی داروهای ضدسرطان شده‌اند که می‌توانند تغییراتی که در مغز بیماران آلزایمری رخ می‌دهد را معکوس کرده و احتمالاً روند بیماری را کند یا حتی متوقف کنند. ابتدا آن‌ها نحوه تغییرات بیان ژن در سلول‌های مغز انسان مبتلا به آلزایمر را بررسی کردند. سپس به دنبال داروهایی رفتند که بتوانند این تغییرات را به صورت معکوس در مغز ایجاد کنند. آن‌ها تمرکز ویژه‌ای بر روی داروهایی داشتند که می‌توانستند این تغییرات ژنتیکی را در نورون‌ها و گلیا (نوعی سلول پشتیبان در مغز که در آلزایمر آسیب می‌بیند) معکوس کنند. سپس با تحلیل میلیون‌ها پرونده پزشکی الکترونیکی دریافتند که بیمارانی که برخی از این داروها را برای درمان بیماری‌های دیگر مصرف کرده‌اند، کمتر دچار آلزایمر شده‌اند. در آزمایش بعدی، پژوهشگران ترکیب دو داروی ضدسرطان را در مدل موش آلزایمر به کار گرفتند. نتایج شگفت‌انگیز بود: تحلیل مغز کاهش یافت و حتی حافظه موش‌ها بهبود پیدا کرد. دکتر مارینا سیروتا، استاد کودکان و یکی از نویسندگان اصلی این مطالعه می‌گوید: آلزایمر با تغییرات پیچیده‌ای در مغز همراه است که مطالعه و درمان آن را دشوار کرده. اما ابزارهای محاسباتی ما امکان مقابله مستقیم با این پیچیدگی را فراهم کرده‌اند. بسیار هیجان‌زده‌ایم که این روش ما را به یک درمان ترکیبی بالقوه رسانده که بر پایه داروهای تأییدشده است.» این یافته‌ها در تاریخ ۲۱ ژوئیه در مجله Cell منتشر شد و بخشی از بودجه تحقیق از سوی NIH و بنیاد ملی علوم آمریکا تأمین شده است.

استفاده از داده‌های بزرگ بیماران برای یافتن درمانی جدید برای آلزایمر

بیماری آلزایمر بیش از ۷ میلیون نفر را در ایالات متحده تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به زوال مداوم حافظه، یادگیری و شناخت می‌شود. با وجود دهه‌ها تحقیق، تنها دو داروی مورد تأیید FDA وجود دارد که هیچ‌کدام قادر به کندکردن واقعی این روند نیستند. دکتر یادونگ هوانگ، مدیر مرکز پیشرفت‌های ترجمه‌ای در مؤسسه گلاداستون و استاد نورولوژی UCSF می‌گوید: آلزایمر احتمالاً نتیجه تغییرات متعدد در ژن‌ها و پروتئین‌های مختلف است که همگی به‌صورت جمعی سلامت مغز را مختل می‌کنند. این پیچیدگی روند توسعه دارو را دشوار کرده، چرا که معمولاً هر دارو فقط یک هدف مشخص دارد.» تیم تحقیقاتی از داده‌های عمومی حاصل از سه مطالعه در مورد مغز بیماران آلزایمری استفاده کرد که در آن‌ها بیان ژن‌ها در سطح سلول منفرد بررسی شده بود. آن‌ها با استفاده از این داده‌ها، الگوهای مشخصی از بیان ژن در نورون‌ها و گلیا استخراج کردند. سپس این الگوها با بانک داده‌ای به نام Connectivity Map که تأثیر هزاران دارو بر بیان ژن را در سلول‌های انسانی ثبت کرده، مقایسه شد. از میان ۱۳۰۰ دارو، ۸۶ مورد توانستند الگوی ژنی آلزایمر را در یک نوع سلول معکوس کنند و ۲۵ مورد نیز در چندین نوع سلول مؤثر بودند. اما فقط ۱۰ مورد از این داروها قبلاً توسط FDA برای استفاده در انسان تأیید شده بودند. با بررسی داده‌های مرکز UC Health که اطلاعات پزشکی ناشناس ۱.۴ میلیون نفر بالای ۶۵ سال را دربر دارد، محققان دریافتند که برخی از این داروها خطر ابتلا به آلزایمر را در بیماران کاهش داده‌اند. یاقیائو لی، نویسنده اصلی مقاله می‌گوید: ما از ۱۳۰۰ دارو شروع کردیم، رسیدیم به ۸۶، بعد ۱۰، و در نهایت فقط ۵ داروی اصلی. داده‌های غنی UC Health مستقیماً ما را به داروهای امیدوارکننده هدایت کردند. این کار مثل یک آزمایش بالینی فرضی بود.»

درمان ترکیبی؛ آماده برای آزمایش انسانی؟

لی، هوانگ و سیروتا دو داروی ضدسرطان را از میان ۵ گزینه برتر برای آزمایش‌های آزمایشگاهی انتخاب کردند: لِتروزول (Letrozole): معمولاً برای درمان سرطان سینه استفاده می‌شود؛ در این مطالعه برای اصلاح نورون‌ها انتخاب شد. ایرینوتکان (Irinotecan): برای درمان سرطان‌های روده و ریه استفاده می‌شود؛ در این مطالعه برای بهبود عملکرد سلول‌های گلیا به کار رفت. این داروها در مدل موش‌های مبتلا به آلزایمر با جهش‌های ژنتیکی متعدد استفاده شدند. علائم بیماری در این موش‌ها با افزایش سن ظاهر می‌شد، و آن‌ها تحت درمان با یکی یا هر دو دارو قرار گرفتند. ترکیب این دو دارو نتایج چشمگیری داشت: الگوهای آسیب‌دیده‌ی بیان ژن در نورون‌ها و گلیا اصلاح شدند. تشکیل پروتئین‌های سمی کاهش یافت.آسیب‌های مغزی متوقف شد. و مهم‌تر از همه: حافظه‌ی موش‌ها بازیابی شد«بسیار هیجان‌زده‌ایم که می‌بینیم داده‌های محاسباتی ما در مدل معتبر موش آلزایمر تأیید شده‌اند.» او انتظار دارد که این تحقیق به‌زودی وارد مرحله آزمایش بالینی شود تا این درمان ترکیبی به‌طور مستقیم روی بیماران آلزایمری آزمایش شود. دکتر سیروتا نیز می‌افزاید.«وقتی منابع داده‌ای کاملاً مستقل، مثل داده‌های بیان ژن و پرونده‌های پزشکی، ما را به مسیرها و داروهای یکسانی می‌رسانند، و سپس همان درمان‌ها در مدل حیوانی هم موفق عمل می‌کنند، یعنی احتمالاً مسیر درستی را یافته‌ایم. امیدواریم این پژوهش به‌سرعت به راه‌حلی واقعی برای میلیون‌ها بیمار آلزایمری تبدیل شود.»

پایان مطلب/.