به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، در یک دستاورد تاریخی در حوزه علوم اعصاب، پژوهشگران برای نخستین‌بار موفق به درمان بیماری هانتینگتون با استفاده از ژن‌درمانی شدند؛ روشی که امید تازه‌ای برای بیماران مبتلا به این اختلال ژنتیکی نادر و پیش‌رونده ایجاد کرده است.

بیماری هانتینگتون (Huntington’s Disease)

بیماری هانتینگتون (Huntington’s Disease) یکی از نادرترین و در عین حال ویرانگرترین اختلالات ژنتیکی سیستم عصبی مرکزی است که تاکنون هیچ درمان قطعی برای آن وجود نداشته است. این بیماری به صورت تدریجی موجب تخریب سلول‌های عصبی در مغز، به‌ویژه در ناحیه‌ای به نام «استریاتوم» می‌شود که در کنترل حرکت، شناخت و احساسات نقش دارد. نتیجه نهایی این فرآیند، بروز علائمی همچون حرکات غیرارادی (کوره‌آ)، اختلال در گفتار، زوال شناختی و تغییرات شدید رفتاری است. بیماران معمولاً در دهه چهارم یا پنجم زندگی دچار علائم می‌شوند و به تدریج توانایی‌های حرکتی و شناختی خود را از دست می‌دهند. در سپتامبر ۲۰۲۵، جامعه علمی شاهد دستاوردی تاریخی بود؛ پژوهشگران دانشگاه کالج لندن (UCL) و شرکت بیوتکنولوژی UniQure اعلام کردند که برای نخستین بار توانسته‌اند با استفاده از ژن‌درمانی هدفمند، روند پیشرفت بیماری هانتینگتون را در بیماران انسانی به طور معنی‌داری کند کنند. این درمان که با نام کددار AMT-130 شناخته می‌شود، امید تازه‌ای برای بیماران و خانواده‌هایی ایجاد کرده است که تاکنون تنها می‌توانستند شاهد پیشرفت تدریجی بیماری باشند.

تاریخچه

بیماری هانتینگتون نخستین بار در قرن نوزدهم توسط پزشک آمریکایی، جرج هانتینگتون، توصیف شد. وی در سال ۱۸۷۲ این اختلال را در خانواده‌هایی با الگوی وراثت خاص مشاهده کرد و آن را «چوریا» نامید. دهه‌ها بعد، مشخص شد که علت اصلی بیماری، جهش در ژنی به نام HTT است که دستور ساخت پروتئینی به نام «هانتینگتین» را صادر می‌کند. این جهش منجر به افزایش غیرطبیعی تکرار سه‌تایی CAG در DNA می‌شود که سبب تولید پروتئینی معیوب و تجمع آن در نورون‌ها می‌گردد. با شناسایی ژن عامل بیماری در سال ۱۹۹۳، مسیر جدیدی برای تحقیقات باز شد، اما علی‌رغم پیشرفت‌های گسترده در زیست‌فناوری، هیچ درمانی نتوانست روند تخریب عصبی را متوقف کند. در دو دهه اخیر، تلاش‌ها بیشتر بر داروهای مهارکننده علائم متمرکز بود تا کاهش حرکات غیرارادی یا بهبود خواب و اضطراب بیماران. با ظهور فناوری‌های نوین مانند RNAi و CRISPR/Cas9، توجه محققان به درمان‌های مولکولی هدفمند معطوف شد. ژن‌درمانی AMT-130 یکی از نخستین نمونه‌هایی است که مستقیماً ژن معیوب را در مغز مورد هدف قرار می‌دهد.

روش مطالعه (شیوه پژوهش)

در این مطالعه که در قالب کارآزمایی بالینی فاز I/II انجام شد، ۲۹ بیمار مبتلا به بیماری هانتینگتون در مراحل ابتدایی تا میانی بیماری شرکت کردند. هدف پژوهش، بررسی ایمنی، کارایی و تأثیر طولانی‌مدت ژن‌درمانی AMT-130 بود. ژن‌درمانی AMT-130 از یک وکتور ویروسی AAV5 (ویروس آدنو وابسته نوع ۵) برای انتقال نسخه‌ای از RNA کوچک تداخلی (miRNA) به مغز استفاده می‌کند. این مولکول‌ها با مکانیسم «خاموش‌سازی ژن»، بیان ژن معیوب HTT را کاهش می‌دهند تا میزان پروتئین سمی در سلول‌های عصبی کمتر شود. درمان به صورت یک عمل جراحی مغزی تهاجمی و یک‌باره انجام شد. پزشکان از طریق سوراخ‌های ظریف در جمجمه، محلول درمانی را به نواحی هدف مغز تزریق کردند. بیماران پس از جراحی تحت پایش دقیق قرار گرفتند و در فواصل زمانی منظم، وضعیت حرکتی، شناختی و روانی آن‌ها با ابزارهای استاندارد از جمله مقیاس عملکرد کلی (TFC) و نمره حرکتی کلی (UHDRS) سنجیده شد. علاوه بر این، مایع مغزی‌نخاعی (CSF) بیماران برای اندازه‌گیری نشانگرهای زیستی آسیب عصبی مانند نوروفیلامنت لایت (NfL) مورد آزمایش قرار گرفت. بیماران به دو گروه تقسیم شدند: یک گروه دوز پایین و گروه دیگر دوز بالا از درمان را دریافت کردند. نتایج اولیه پس از سه سال مورد ارزیابی قرار گرفت تا روند تغییرات بالینی و مولکولی مشخص شود.

نتایج

نتایج به‌دست‌آمده از این کارآزمایی، در نوع خود بی‌سابقه است. داده‌ها نشان دادند که در گروه دریافت‌کننده دوز بالا، پیشرفت بیماری نسبت به بیماران گروه شاهد (که درمان استاندارد دریافت کرده بودند) حدود ۷۵ درصد کندتر بوده است. این میزان کاهش در سرعت پیشرفت، برای نخستین بار در تاریخ مطالعات انسانی بیماری هانتینگتون گزارش شده است.

همچنین اندازه‌گیری سطح NfL در مایع مغزی‌نخاعی بیماران حاکی از کاهش آسیب عصبی بود. در حالی که انتظار می‌رفت با گذر زمان، سطح این نشانگر افزایش یابد، در بیماران تحت درمان، یا ثابت ماند یا به میزان قابل توجهی کمتر از روند طبیعی رشد داشت. از نظر بالینی، بیماران تحت درمان با AMT-130 عملکرد حرکتی و شناختی پایدارتری نسبت به گروه کنترل داشتند. در بسیاری از آنان کاهش وابستگی به مراقب و حفظ استقلال حرکتی مشاهده شد. هیچ‌گونه عارضه جدی تهدیدکننده حیات گزارش نشد، اگرچه برخی بیماران در مراحل اولیه، سردرد و تهوع خفیف را تجربه کردند که موقتی بود.

دستاوردها و اهمیت پژوهش

این پژوهش نخستین شواهد تجربی را ارائه می‌دهد مبنی بر اینکه کاهش بیان ژن HTT در سلول‌های عصبی می‌تواند واقعاً مسیر پیشرفت بیماری را کند نماید. اهمیت این یافته در آن است که برخلاف داروهای کنونی که فقط علائم را کنترل می‌کنند، این درمان به ریشه ژنتیکی بیماری می‌پردازد. موفقیت این آزمایش گامی بنیادین در تحقق هدف «درمان‌های مولکولی دقیق» برای بیماری‌های تخریب‌کننده عصبی است. همان‌گونه که در گذشته ژن‌درمانی در درمان برخی از اختلالات شبکیه یا نقص‌های خونی موفق بود، اکنون چشم‌انداز مشابهی برای بیماری‌های مغزی ایجاد شده است. افزون بر آن، نتایج این مطالعه می‌تواند راه را برای درمان سایر بیماری‌های ژنتیکی نورودژنراتیو مانند ALS، آتاکسی اسپینوسربلار و حتی آلزایمر هموار کند. اثبات امکان انتقال امن ژن‌درمانی به مغز و اثر پایدار آن، از بزرگ‌ترین دستاوردهای علمی سال ۲۰۲۵ به‌شمار می‌آید.

گام‌های بعدی پژوهش

با وجود نتایج بسیار امیدوارکننده، محققان تأکید کرده‌اند که داده‌ها هنوز مقدماتی هستند و نیاز به مطالعات فاز III با جمعیت آماری بزرگ‌تر وجود دارد. در فاز بعدی، پژوهشگران قصد دارند اثربخشی درمان را در صدها بیمار از کشورهای مختلف بررسی کنند تا اعتبار آماری یافته‌ها افزایش یابد. همچنین، پژوهش‌ها باید به پرسش‌های مهمی پاسخ دهند؛ از جمله اینکه آیا درمان یک‌باره می‌تواند اثرات پایدار بیش از چند سال داشته باشد یا خیر، و آیا ممکن است در مراحل بسیار پیشرفته بیماری نیز مفید واقع شود. از منظر عملی، هزینه بسیار بالای جراحی و فناوری ژن‌درمانی، چالشی جدی برای دسترسی عمومی بیماران به این روش محسوب می‌شود. شرکت سازنده (UniQure) اعلام کرده است که در حال آماده‌سازی داده‌های کامل برای ارائه به سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در سال ۲۰۲۶ است. در صورت تأیید، این درمان می‌تواند نخستین ژن‌درمانی تأییدشده برای یک بیماری نورودژنراتیو ارثی باشد.

جمع‌بندی

درمان موفق بیماری هانتینگتون با ژن‌درمانی AMT-130، نقطه عطفی در تاریخ علم عصب‌شناسی و ژنتیک پزشکی است. این دستاورد نه تنها امید تازه‌ای برای بیماران مبتلا به هانتینگتون فراهم کرده است، بلکه افق جدیدی در مسیر درمان‌های مبتنی بر ژن برای دیگر بیماری‌های مغزی گشوده است. اگر نتایج نهایی در فازهای بعدی نیز تأیید شود، بشر یک گام بلند دیگر به سوی درمان بیماری‌های غیرقابل علاج برداشته است.

پایان مطلب/.