به گزارش بنیان، مغز استخوان، بند ناف و جفت، منابع اصلی سلول‌های بنیادی هستند. امروزه استفاده از سلول‌های بنیادی برای ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده در حال گسترش است.

همچنین درحال‌حاضراز سلول‌های بنیادی، برای تحقیقات پایه و بالینی، استفاده‌های زیادی می‌شود. با مطالعه در زمینه سلول‌های بنیادی جنینی، می‌توان اطلاعات زیادی درباره زندگی داخل رحمی به‌دست آورد و می‌توان اثر داروهای مختلف را روی سلول‌های مختلف آزمایش و بررسی کرد.در واقع استفاده از سلول‌های بنیادی به منظور تولید سلول‌های جدید و تمایز مستقیم این سلول‌ها به سلول‌های نوع خاصی از بدن، امید رسیدن به یک منبع جدید تجدیدپذیر به منظور جایگزین کردن سلول‌ها در بافت‌های خاص را در درمان بیماری‌ها نوید می‌دهد.مغز استخوان، محل تولید خون و عناصر سلولی موجود در آن است. سلول‌های بنیادی این توانایی و ظرفیت را دارند که تکثیر شوند و از یک سلول منفرد، چندین‌هزار سلول بسازند که هر یک از آنها عملکرد، توانایی و قابلیت متفاوت و منحصربه‌فردی داشته باشند. با پیشرفت دانش پزشکی، پیوند مغز استخوان به عنوان درمان انتخابی برخی از بیماری‌های خونی، سرطانی، ژنتیکی و اختلالات ایمنی مورد توجه قرار گرفته است.با بهره‌گیری از پیوند مغز استخوان، سرطان‌های خون مثل لوسمی، لنفوم، سرطان سینه، مثانه، تخمدان، ریه، کلیه و همه سرطان‌هایی که تومور ایجاد می‌کنند، قابل درمانند. کشور ما در مرکز تحقیقات خون و آنکولوژی، تا ۷۰درصد در درمان سرطان‌های خون موفق بوده است.با پیشرفت دانش پزشکی در زمینه بیماران سرطانی، پیوند مغز استخوان، به عنوان یک روش درمانی برخی از بیماری‌های خونی، سرطانی، ژنتیکی و اختلالات ایمنی مطرح‌شده و اثربخشی خود را نشان داده است.در جمهوری اسلامی ایران، از سال ۱۳۶۹ پیوند مغز استخوان، از سلول‌های بنیادی در بخش هماتولوژی بیمارستان دکتر شریعتی تهران شروع شده است. در طول این سال‌ها، پیوند سلول‌های بنیادی زیادی در این مرکز انجام شده است؛ به‌طور میانگین سالانه بیش از ۴۰۰ پیوند. درحال‌حاضر، فقط یک درصد از مراکز علمی، پزشکی دنیا می‌توانند این پیوندها را در این حجم انجام دهند.با گسترش فعالیت‌ها، این بخش به‌عنوان مراکز تحقیقات هماتولوژی، آنکولوژی و پیوند سلول‌های بنیادی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران، فعالیت خود را به‌طور رسمی در سال ۱۳۷۲ به صورت یک نهاد تحقیقاتی مستقل آغاز کرد. در این مرکز، تحقیقات بنیادی و کاربردی وسیعی روی شیوه‌های درمانی موجود و نیز طراحی روش‌های نوین و مطلوب‌تر درمانی در زمینه بیماری‌های خونی، سرطان و بیماری‌های وابسته انجام می‌شود.پس از انجام نخستین پیوند مغز استخوان در ایران، در سال ۱۳۶۹، درمان‌های متنوعی روی بیماران در این مرکز انجام شده است. با انجام این پیوندها بیش از ۷۰درصد بیماران، درمان قطعی شده‌اند.درحال‌حاضر این مرکز، یکی از بزرگترین مراکز پیوند سلول‌های بنیادی در جهان است و از نظر تعداد بیماران پیوند شده و میزان موفقیت پیوند، یکی از مراکز معتبر بین‌المللی به شمار می‌آید. تا پیش از تاسیس و شروع به‌کار این مرکز، بیماران نیازمند پیوند مغز استخوان با تحمل مشکلات و پرداخت هزینه‌های سنگین، به خارج از کشور اعزام می‌شدند، این مرکز همزمان با توسعه تحقیقات خود در زمینه مغز استخوان و سلول‌های بنیادی، به درمان بیماران می‌پردازد. در این مرکز پیوند مغز استخوان برای درمان بیماران مبتلا به تالاسمی ماژور، سیروز کبدی و بیماری‌های خودایمنی مثل «ام‌اس» نیز به‌کار برده شده که نتایج موفقیت‌آمیزی را به همراه داشته است. نتایج موفقیت‌آمیز بکارگیری پیوند مغز استخوان برای درمان بیماران تالاسمی، ایران را به عنوان دومین کشور در دنیا به لحاظ کمیت و نخستین کشور در دنیا به لحاظ تعداد پیوند سلول‌های بنیادی از خون محیطی معرفی کرده است. با تشخیص زودهنگام تالاسمی ماژور، این مرکز توانسته تا ۸۵ درصد افراد مبتلا به تالاسمی ماژور را درمان قطعی کند و آنان دیگر نیازی به خون یا فرآورده‌های دیگر ندارند.

پس از درمان معمولی شیمی‌درمانی، گاه تعداد سلول بدخیم در مغز استخوان باقی می‌ماند. این سلول‌ها منشأ عود دوباره بیماری می‌شوند. با استفاده از پیوند سلولی، می‌توان برای این مشکل چاره‌ای اندیشید. سلول‌های بنیادی خون‌ساز از فرد سالم گرفته شده و به بیمار منتقل می‌شوند، با جایگزینی این سلول‌ها در مغز استخوان بیمار، بیماری هم به واسطه شیمیایی درمانی اولیه و هم به دلیل واکنش‌ها و فرآیندهای ایمنی سلول‌های پیوندی، کنترل می‌شود. اما پیوندهای سلولی با محدودیت مواجه‌اند، زیرا باید بین سیستم فرد دهنده و گیرنده سلول‌ها مشابهت وجود داشته باشد. در شرایط عادی، شانس پیدا کردن دهنده مناسب، سلول بسیار پایین است. راه‌حل مناسب راه‌اندازی بانک سلولی است که به ذخیره کردن انواع سلول‌ها بپردازد. در این بانک‌ها، به علت وجود تنوع بسیار زیاد سلول‌ها، شانس پیدا کردن ۲ نفر مشابه افزایش پیدا می‌کند این بانک از چند سال قبل در ایران راه‌اندازی شده است. این بانک‌ها به‌صورت بین‌المللی شکل می‌گیرند و در یک شبکه به هم پیوسته، با یکدیگر در ارتباط هستند. دومین نوع بانک، بانک سلولی بند ناف است. خون بند ناف، سرشار از سلول‌های بنیادی است، این سلول‌ها را می‌توان تا سال‌ها در ازت مایع نگهداری و از آنها برای پیوند استفاده کرد. این بانک هم در ایران راه‌اندازی شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. در بانک‌های سلولی ایران بیش از ۹۰۰ سلول به صورت فریز شده نگهداری می‌شوند از این سلول‌ها، برای پیوندهای مغز استخوان یا پیوند سلول‌های بنیادی بند ناف استفاده می‌شود. این بانک از معدود بانک‌های سلولی در خاورمیانه بوده و به مجموعه بانک‌های سلولی جهانی متصل است. برقراری این ارتباط موفقیت‌آمیز به تبادل سلولی برای کمک به بیماران نیازمند به پیوند سلولی منجر شده است. یکی از بخش‌های مرکز هماتولوژی بیمارستان شریعتی تهران، بخش پیوند سلول‌های بنیادی اطفال است. این بخش، یکی از بخش‌های تحقیقات آنکولوژی و هماتولوژی و پیوند سلول‌های بنیادی است. در این بخش، پیشرفت‌های امیدوارکننده‌ای در درمان بیماری کودکان با استفاده از پیوندهای سلولی، همانند پیوندهای مغز استخوان، پیوند سلول‌های بنیادی از خون محیطی و پیوند سلول‌های بنیادی از بند ناف انجام می‌شود. یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌های به‌دست آمده در این بخش، درمان بیماران نقص ایمنی است. در بیشتر موارد، کودکان مبتلا به این بیماری، راهی جز پیوند سلولی ندارند. این پیوند که در گذشته در ایران انجام نمی‌شده، درحال‌حاضر با موفقیت در این بخش انجام می‌شود.‌پیوند سلول‌های بنیادی از طریق بند ناف هم در سال‌های اخیر در این مرکز روبه پیشرفت بوده و تعداد کودکانی که از راه پیوند، بهبودی به‌دست آورده‌اند، رو به افزایش است، با توانایی‌های متخصصان ایرانی در این مرکز، پیوند سلول‌های بنیادی برای کودکان در سنین پایین، حتی تا زیر یک‌سال قابل انجام است. یکی دیگر از موفقیت‌های بسیار مهم مرکز هماتولوژی و آنکولوژی بیمارستان شریعتی تهران، پژوهش‌های قابل‌توجهی است که روی درمان سرطان خون انجام شده است. در این مرکز، مواد اولیه دارویی درمان سرطان خون، با آرسنیک تولید شده است، درواقع، ایران، درحال‌حاضر، یکی از مطرح‌ترین کشورها در زمینه درمان سرطان‌های خون با آرسنیک است. ایران نخستین کشوری است که مواد اولیه، برای درمان سرطان حاد خون نوع «ام۳» تولید کرده است.

منبع: صمت نیوز